Μελετώντας το νομοσχέδιο για την κοινωνική οικονομία που κατατέθηκε στην βουλή, διαπιστώνουμε για μια ακόμη φορά μετά την ηλεκτρονική διαβούλευση του Ιουλίου, ότι μόνο κατά ένα μέρος ανταποκρίνεται στον σκοπό που θέτει το ίδιο νομοσχέδιο εξ αρχής. Σκοπός του νομοσχεδίου είναι η «δημιουργία ενός ευνοϊκού και σταθερού περιβάλλοντος που θα διευκολύνει την ανάπτυξη της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας».

Υπάρχουν αντικρουόμενες διατάξεις και μέσα, που υπονομεύουν και αναιρούν τον σκοπό αυτό και αντί για ευνοϊκό περιβάλλον, επιφέρουν δυσμενές περιβάλλον για τις αυθεντικές κοινωνικές επιχειρήσεις.  Ας ξεκινήσουμε όμως από τα θετικά:

• Αρ. 11. Πράγματι στο νομοσχέδιο υπάρχει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση θεσμοποίησης της κοινωνικής οικονομίας, με την δυνατότητα ενοποίησης όλων των μορφών κοινωνικών επιχειρήσεων ΣΕ ΕΝΩΣΕΙΣ οι οποίες θα μπορούν να εκπροσωπούνται στην Εθνική Επιτροπή. Η ρύθμιση αυτή αντιμετωπίζει τον διάχυτο κατακερματισμό των φορέων κοινωνικής οικονομίας και προβλέπει τις προϋποθέσεις για την δημιουργία ενός κοινωνικού εταίρου.
• Αρ. 8.1. Κατευθύνει τους τοπικούς φορείς να δημιουργήσουν ενώσεις  με δέκα τουλάχιστον φορέων κοινωνικής οικονομίας.  Αυτή η ρύθμιση ανταποκρίνεται πράγματι στην πάγια ανάγκη για τοπικές συνέργιες, για τοπικές κοινωνικές συμπράξεις,  για ενεργοποίηση του τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου και  αποτελεσματικής συνεργασίας με την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
• Αρ. 5.5. Θετική είναι επίσης η θέσπιση των προγραμματικών συμφωνιών με την Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Η κριτική μας:

1. Αντίθετα με τις παραπάνω θετικές ρυθμίσεις, υπάρχουν ασάφειες  που επιτρέπουν την αλλοίωση του θεσμικού περιβάλλοντος της κοινωνικής οικονομίας, εισάγοντας στον χώρο ιδιωτικές και κρατικές επιχειρήσεις με το πρόσχημα του «κοινωνικού αντίκτυπου» το οποίο δεν ορίζεται στο νομοσχέδιο, αλλά παραπέμπεται σε μελλοντική υπουργική απόφαση. Συγκεκριμένα στο Αρ. 3 το οποίο ελάχιστα βελτιώθηκε σε σχέση με την ηλεκτρονική διαβούλευση, προβλέπει ότι εκτός από τους φορείς της κοινωνικής οικονομίας, δηλαδή συνεταιρισμοί κάθε μορφής, αστικές μη κερδοσκοπικές, μπορούν να είναι και οποιοδήποτε άλλο «πολυμελές νομικό πρόσωπο ή ένωση προσώπων». Αυτό σημαίνει ότι, εκτός από τα σωματεία και τους συλλόγους, μπορούν να είναι φορείς κοινωνικής οικονομίας και κρατικές και δημοτικές εταιρείες, αλλά και εταιρίες ιδιωτικών συμφερόντων, υπό τις προϋποθέσεις του «εργαλείου μέτρησης κοινωνικού αντίκτυπου». Τι σημαίνει πρακτικώς αυτό; Οποιαδήποτε λοιπόν εταιρεία γράψει στο καταστατικό της φιλανθρωπικούς και κοινωνικούς σκοπούς και κάνει και μια σχετική δράση, μπορεί να χαρακτηριστεί φορέας κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας, βάσει των υποκειμενικών κριτηρίων που θα αποφασίσει μελλοντικά κάποια γραφειοκρατική επιτροπή. Αυτή η ρύθμιση είναι πρωτοφανής για τα ευρωπαϊκά δεδομένα και αντίκειται σε κοινοτικές οδηγίες για την αρχή της εταιρικής σχέσης.

Η αρχή της εταιρικής σχέσης για την περίοδο 2014 – 2020:

ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ

Η πρόταση περιέχει συγκεκριμένες διατάξεις για την ενίσχυση των εταιρικών σχέσεων και την ενθάρρυνση της ενεργής συμμετοχής κοινωνικών εταίρων και μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) σε επενδύσεις ΕΚΤ. Απαιτεί την κατανομή κατάλληλου ποσού πόρων του ΕΚΤ σε δράσεις ανάπτυξης ικανότητας για κοινωνικούς εταίρους και ΜΚΟ σε λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες.

Πηγή: «Επίσημη Έκδοση Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Πολιτική Συνοχή Επενδύσεις στην ανάπτυξη και την απασχόληση»

«Η αρχή της εταιρικής σχέσης αναφέρεται στη συνεργασία ανάμεσα στις δημόσιες αρχές των κρατών – μελών (εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο), στον ιδιωτικό τομέα και στην κοινωνία των πολιτών. Η συνεργασία αυτή βασίζεται στην ουσιαστική συμμετοχή όλων των εταίρων σε όλο τον κύκλο ζωής του εκάστοτε προγράμματος (διαβούλευση, προετοιμασία, εφαρμογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση), διασφαλίζοντας ίσες ευκαιρίες συμμετοχής σε κάθε εταίρο, από όποιον τομέα και αν προέρχεται. Το κράτος – μέλος καλείται να οργανώσει εταιρική σχέση με:

α) τις αρμόδιες περιφερειακές, τοπικές και άλλες δημόσιες αρχές, β) τους οικονομικούς και κοινωνικούς εταίρους και γ) οποιοδήποτε άλλο κατάλληλο φορέα που εκπροσωπεί την κοινωνία των πολιτών (περιβαλλοντικοί εταίροι, ΜΚΟ, φορείς αρμόδιοι για την προώθηση της ισότητας και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού). Κάθε κράτος – μέλος, εντοπίζει και ορίζει τους πιο αντιπροσωπευτικούς εταίρους, διασφαλίζοντας την πολυφωνία στην εταιρική σχέση.

Η συμμετοχή των φορέων που αντιπροσωπεύουν την κοινωνία των πολιτών και των φορέων που είναι αρμόδιοι για την ισότητα και την καταπολέμηση των διακρίσεων. Στο πλαίσιο της εταιρικής σχέσης, θα πρέπει να διασφαλίζεται η ενεργός συμμετοχή των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) που αντιπροσωπεύουν την κοινωνία των πολιτών, σε τομείς όπως το περιβάλλον, η κοινωνική ένταξη, η ισότητα και η αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού. Επειδή ο αριθμός των ενδιαφερόμενων οργανώσεων ενδέχεται σε πολλές περιπτώσεις να είναι ιδιαίτερα μεγάλος, δυσχεραίνοντας την ομαλή λειτουργία της εταιρικής σχέσης, προτείνεται η δημιουργία συντονιστικού οργάνου και ο ορισμός ενός κοινού εκπροσώπου της εταιρικής σχέσης που θα συμβάλλει στην προετοιμασία και εφαρμογή των προγραμμάτων. Βεβαίως είναι απαραίτητη η διασφάλιση της μεγαλύτερης αντιπροσωπευτικότητας.

Τι σημαίνει ομάδες τοπικής δράσης;

Οι ομάδες τοπικής δράσης θα πρέπει να αποτελούνται από εκπροσώπους τοπικών δημόσιων και ιδιωτικών κοινωνικοοικονομικών συμφερόντων, όπως επιχειρηματίες και οι ενώσεις τους, τοπικές αρχές, συνοικιακές ή τοπικές ενώσεις, ομάδες πολιτών (όπως μειονότητες, ηλικιωμένοι πολίτες, γυναίκες/άντρες, νέοι, επιχειρηματίες, κλπ.), κοινοτικές και εθελοντικές οργανώσεις, κλπ. Η κοινωνία των πολιτών και οι εταίροι του ιδιωτικού τομέα πρέπει να κατέχουν τουλάχιστον το 50% της εξουσίας στη λήψη αποφάσεων και καμία ομάδα συμφερόντων δεν πρέπει να έχει πάνω από το 49% των ψήφων».

(Πηγή: «Οι Δήμοι στο κατώφλι της νέας προγραμματικής περιόδου» ΕΕΤΑΑ, Σεπτέμβριος 2013)

1. Το δυσμενές περιβάλλον για την κοινωνική οικονομία δημιουργείται με τις ρυθμίσεις του Αρ. 3.2. που προβλέπει ότι ο φορέας κοινωνικής οικονομίας υποχρεούται, μετά τον 2^ο χρόνο λειτουργίας, να απασχολεί τουλάχιστον ένα εργαζόμενο με μισθωτή εργασία ή να παρουσιάζει ετήσια δαπάνη μισθοδοσίας τουλάχιστον 25% του κύκλου εργασιών της προηγούμενης χρήσης. Η παράβαση του όρου αυτού, συνεπάγεται διαγραφή από το Μητρώο. Με αυτό τον τρόπο αποκλείονται οι φορείς κοινωνικής οικονομίας που λειτουργούν με αυτοαπασχόληση, έτσι οι εποχικές εργασίες αποκλείονται πχ παραγωγικοί  συνεταιρισμοί του αγροτικού ή του μεταποιητικού τομέα, γυναίκειοι συνεταιρισμοί, αποκλείονται. Από την άλλη πλευρά, η εθελοντική εργασία στην οποία τώρα στηρίζεται όλη η άδηλη κοινωνική οικονομία στην χώρα, δεν θα αναγνωρίζεται επισήμως ως κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία.

Με αυτά τα δεδομένα διαπιστώνουμε μολονότι το νομοσχέδιο ανεβάζει θεωρητικά ψηλά στην ατζέντα το ζήτημα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στην Ελλάδα, επενδύει πολιτικά στην αντιμετώπιση της ανεργίας και καλλιεργεί προσδοκίες στην κοινωνία, εν τούτοις υπονομεύει τον σκοπό αλλοιώνοντας το θεσμικό περιβάλλον με αλλότριες προς τον βασικό σκοπό διατάξεις.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟΥ

1. Σχετικά με αρ. 3. Να αποκλειστούν ρητώς από το να θεωρούνται φορείς κοινωνικής οικονομίας, όλα τα νομικά πρόσωπα καθώς και οι Α.Ε. του δημοσίου στα οποία συμμετέχει το δημόσιο και ο ευρύτερος δημόσιος τομέας με ποσοστό άνω του 49%.
2. Σχετικά με αρ. 3. Να αποκλειστούν ρητώς από το να θεωρούνται φορείς κοινωνικής οικονομίας, όλες οι ιδιωτικές εταιρείες, Α.Ε., Ε.Π.Ε., Ο.Ε., Ε.Ε., Ι.Κ.Ε.
3. Σχετικά Αρ. 2 και Αρ. 3. Να αποσυρθεί η αναφορά σε κοινωνικό αντίκτυπο, αν εκ των προτέρων δεν αποσαφηνιστούν τα αντικειμενικά κριτήρια του κοινωνικού αντικτύπου και απλώς επαφίενται στην υποκειμενική κρίση μελλοντικής υπουργικής απόφασης.
4. Σχετικά Αρ. 3. Να απαλειφτεί η μισθωτή εργασία για ένα τουλάχιστον άτομο/ανά έτος ως αναγκαίος όρος για την παραμονή κάθε φορέα κοινωνικής οικονομίας στο Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας. Να αναγνωριστεί ως εργασία και η αυτοαπασχόληση. (πχ σε έναν αγροτικό κοινωνικό συνεταιρισμό ή γυναικείο συνεταιρισμό, όπου οι εταίροι είναι ασφαλισμένοι στον ΟΓΑ, είναι απαράδεκτο και αναποτελεσματικό να υποχρεώνονται να γίνουν μισθωτοί).
5. Πρέπει να υπάρξει πρόνοια ρύθμισης για την αναγνώριση των δομών αλληλεγγύης που στηρίζονται στην εθελοντική εργασία γιατί το νομοσχέδιο, αντί να ενθαρρύνει την εθελοντική εργασία και την αλληλέγγυα προσφορά, αντιθέτως την εξοβελίζει.

Του Ευάγγ. Σπινθάκη

Χρήστου Καραζούπη

 και Γιάννου Παπαιωάννου