Του Τάκη Μίχα

Το πιο σημαντικό ενεργητικό στοιχείο που έχει στη διάθεσή της μια κοινωνία δεν είναι ούτε ο οι φυσικοί πόροι ούτε καν η ποιότητα του εργατικού δυναμικού της. Είναι, σύμφωνα με πολλούς αναλυτές, το «κοινωνικό κεφάλαιο» που υπάρχει στην κοινωνία- δηλαδή τα κοινωνικά δίκτυα με τους θεσμούς της αμοιβαιότητας και εμπιστοσύνης που ενυπάρχουν σε αυτά.

Στις κοινότητες εκείνες όπου το κοινωνικό κεφάλαιο είναι μεγαλύτερο, σύμφωνα με τον γνωστό Αμερικανό μελετητή του φαινομένου Robert Putnam, «τα παιδιά ανατρέφονται πιο υγιή, πιο ασφαλή και με καλύτερη εκπαίδευση. Οι άνθρωποι τείνουν να ζουν περισσότερα και πιο ευτυχισμένα χρόνια. Τέλος, η δημοκρατία και η οικονομία λειτουργούν καλύτερα».

Οι παράγοντες που προσδιορίζουν την παρουσία ή απουσία του πολύτιμου αυτού αγαθού είναι πολλοί. Ομως, όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες από τις ΗΠΑ, ένας από τους κυριότερους παράγοντες που προσδιορίζουν το μέγεθος του κοινωνικού κεφαλαίου σε μια κοινότητα είναι η ευφυΐα των ατόμων που τη συγκροτούν. Οση περισσότερη ευφυΐα υπάρχει σε μια κοινότητα τόσο μεγαλύτερο τείνει να είναι το κοινωνικό κεφάλαιο.

Μια σειρά ερευνών ανέλυσε τον τρόπο με τον οποίο η ευφυΐα επηρεάζει την ηθική κρίση των ατόμων. Στα χαμηλότερα επίπεδα ευφυΐας η ηθική κρίση εξαντλείται στην ικανοποίηση του ατομικού συμφέροντος. Αντίθετα όσο περισσότερο αυξάνεται η ευφυΐα του ατόμου τόσο αυξάνεται και η ικανότητα της ηθικής κρίσης του να λαμβάνει υπόψη της και τα συμφέροντα και τις επιθυμίες των άλλων ανθρώπων. Αυτό σημαίνει ότι άτομα με μεγαλύτερη ευφυΐα τείνουν να είναι καλύτεροι γείτονες και πολίτες. Πειράματα μεταξύ φοιτητών αμερικανικών πανεπιστημίων έδειξαν ότι οι αλτρουιστές είχαν κατά 8 μονάδες υψηλότερο δείκτη ευφυΐας σε σχέση με τους μη αλτρουιστές. Αυτό το χαρακτηρηστικό τούς επιτρέπει να κάνουν ισχυρότερους δεσμούς στην κοινότητά τους.

Ενα άλλο στοιχείο το οποίο είναι πολύ σημαντικό για την οικοδόμηση ισχυρών κοινωνικών δικτύων εμπιστοσύνης είναι η ικανότητα των ατόμων να σκέφτονται και να προγραμματίζουν το μέλλον τους αντί να ζουν για το τώρα. Και εδώ όλες οι έρευνες δείχνουν ότι άτομα με μεγαλύτερο δείκτη νοημοσύνης τείνουν να προγραμματίζουν τις πράξεις τους, αντί να ενεργούν στη βάση της έμπνευσης της στιγμής. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα που ζουν σε κοινότητες με χαμηλούς δείκτες ευφυΐας έχουν μειωμένη διάθεση να επενδύουν σε κοινωνικά δίκτυα όπου η αμοιβή δεν είναι άμεση και να ακολουθούν ορισμένους κανόνες καλής συμπεριφοράς προσδοκώντας ότι στο μέλλουν και οι άλλοι θα τους συμπεριφερθούν με ανάλογο τρόπο.

Επίσης οι ευφυείς άνθρωποι τείνουν να έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή στα κοινά. Οπως έχουν δείξει αρκετές έρευνες στις ΗΠΑ, τα άτομα με τους υψηλότερους δείκτες νοημοσύνης έχουν μεγαλύτερη συμμετοχή σε διάφορες κοινωνικές οργανώσεις, ψηφίζουν συχνότερα, διαβάζουν περισσότερο εφημερίδες, είναι πιο ανεκτικά σε διαφορετικές απόψεις και υπερασπίζονται περισσότερο το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου. Είναι προφανές ότι η διάθεση συμμετοχής στα κοινά είναι ένας σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση του κοινωνικού κεφαλαίου μιας κοινότητας.

Τέλος, άλλες έρευνες δείχνουν ότι η ευφυΐα συνδυάζεται και με ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό του κοινωνικού κεφαλαίου: την προθυμία για κοινωνική συνεργασία. Οσο πιο ευφυές είναι ένα άτομο τόσο μεγαλύτερη διάθεση επιδεικνύει να συνεργαστεί με τους συμπολίτες τους.

Συνοψίζοντας τη σχέση μεταξύ ευφυΐας και κονωνικου κεφαλαίου ο ερευνητής Jason Richwine γράφει:

«Δεν είναι δύσκολο να κατανοήσει κανείς ότι τα πιο έξυπνα άτομα είναι καλύτερα στην οργάνωση κοινωνικών δικτύων και ότι κατανοούν καλύτερα τα μακροπρόθεσμα οφέλη της συνεργασίας. Οπως δείχνουν πολλές έρευνες, ο δείκτης νοημοσύνης έχει άμεση σχέση με όλους εκείνους τους παράγοντες που προσδιορίζουν το κοινωνικό κεφάλαιο, όπως την ικανότητα αναπτυγμένης ηθικής κρίσης, τον αλτρουισμό, τον σχεδιασμό για το μέλλον, την πολιτική συνειδητοποίηση, τη συμμόρφωση σε άτυπους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς και τη συνεργασία για το κοινό καλό».

Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι σε διάφορες μετρήσεις που έχουν γίνει η Ελλάδα φαίνεται να έχει πολύ χαμηλούς δείκτες κοινωνικού κεφαλαίου (στην πρώτη θέση όσον αφορά το μέγεθος του κοινωνικού κεφαλαίου έρχονται οι Σκανδιναβικές χώρες). Αν μπορεί τώρα να βγάλει κάποιος κανένα συμπέρασμα από αυτό για την ευφυΐα των Ελλήνων είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα... *

(Πηγή: Ελευθεροτυπία http://www.enet.gr/?i=arthra-sthles.el.home&id=107043, Ημερομηνία Δημοσίευσης: Δευτέρα 30 Νοεμβρίου 2009)