Οι αστικές εταιρείες είναι ευρέως γνωστές και ρυθμίζονται από τα άρθρα 741 - 784 του Αστικού Κώδικα.

Έτσι προέκυψε η διάκριση, την οποία δέχεται και η νομοθεσία, των αστικών εταιρειών σε: α) κερδοσκοπικές και β) μη κερδοσκοπικές.

Υπόψη, ακόμα, ότι οι επαγγελματικές δικηγορικές εταιρείες, καθώς και οι αντίστοιχες συμβολαιογραφικές, χαρακτηρίζονται απευθείας από το νόμο ως «αστικές» (βλ. άρθρα 1 Π.Δ. 518/89 και 1 Π.Δ. 284/93 αντίστοιχα).

Έννοια αστικής εταιρείας

Την έννοια της αστικής εταιρείας δίνει το άρθρο 741 του Αστικού Κώδικα, σύμφωνα με το οποίο: «Με τη σύμβαση της εταιρείας δύο ή περισσότεροι έχουν αμοιβαίως υποχρέωση να επιδιώκουν με κοινές εισφορές κοινό σκοπό και ιδίως οικονομικό».

Από τη διατύπωση της παραπάνω διατάξεως προκύπτει ότι η αστική εταιρεία:

α) Μπορεί να επιδιώκει οικονομικό σκοπό - και αυτό είναι το σύνηθες - όχι, όμως, εμπορικό. Οικονομικός είναι ο σκοπός όταν περιέχει παροχές με οικονομική αξία. Η επιδίωξη κέρδους δεν είναι απαραίτητη.

β) Μπορεί να μην επιδιώκει οικονομικό (αλλά απλώς μορφωτικό, φιλανθρωπικό, κ.λπ.) σκοπό.

γ) Εάν ο επιδιωκόμενος σκοπός είναι από την αρχή εμπορικός ή μεταβληθεί αργότερα σε εμπορικό, τότε πρόκειται για προσωπική εμπορική εταιρεία (ομόρρυθμη, ετερόρρυθμη) και όχι για αστική.

Σύσταση και λειτουργία αστικής εταιρείας

Εφαρμοζόμενο στις αστικές εταιρείες δίκαιο

Στις αστικές εταιρείες εφαρμόζονται οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα για τα νομικά πρόσωπα (άρθρα 61 επόμενα) και για τις εταιρείες (άρθρα 741 επόμενα).

Σύσταση και κτήση νομικής προσωπικότητας αστικής εταιρείας

Η συστατική πράξη (καταστατικό) αυτής συντάσσεται εγγράφως

(άρθρο 63 Α.Κ.) και δημοσιεύεται - όπως γίνεται με τις προσωπικές εμπορικές εταιρείες - στα βιβλία εταιρειών του οικείου πρωτοδικείου. Η κατά τα άνω δημοσίευση της εταιρικής συμβάσεως δημιουργεί νομική προσωπικότητα για την αστική εταιρεία, η οποία εξακολουθεί να υπάρχει, ωσότου περατωθεί η εκκαθάριση (άρθρο 784 Αστικού Κώδικα).

Ευθύνη μελών αστικής εταιρείας

Τα μέλη και τα όργανα της αστικής εταιρείας δεν έχουν προσωπική ευθύνη για τα χρέη αυτής, που είναι αποκλειστικά χρέη του νομικού προσώπου. Όπως γίνεται αντιληπτό, τούτο αποτελεί σημαντική διαφορά έναντι της αλληλέγγυας και σε ολόκληρο ευθύνη των ομόρρυθμων εταίρων των προσωπικών εταιρειών για τα χρέη αυτών, την οποία καθιερώνει

Εμπορικός Νόμος (άρθρα 22 - 23).

Λειτουργία και διαχείριση

Η αστική εταιρεία, μετά τη δημοσίευσή της στα βιβλία εταιρειών του οικείου πρωτοδικείου της έδρας αυτής, αποκτά νομική προσωπικότητα και λειτουργεί κανονικά διεπόμενη από τις σχετικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα.

Η διοίκηση και η αντιπροσώπευση της αστικής εταιρείας μπορεί να ανατεθεί σε ένα ή σε μερικούς από τους εταίρους. Εάν δεν γίνει αυτό, τότε ασκείται από όλους μαζί τους εταίρους (άρθρα 748 - 849 Α.Κ.)

Άρθρα Αστικού Κώδικα 741- 784 περί Αστικών Μη Κερδοσκοπικών Εταιρειών

Άρθρο 741

Έννοια

Με τη σύμβαση της εταιρίας δύο ή περισσότεροι έχουν αμοιβαίως υποχρέωση να επιδιώκουν με κοινές εισφορές κοινό σκοπό και ιδίως οικονομικό.

Άρθρο 742

Εισφορές

Οι εισφορές των εταίρων μπορούν να συνίστανται σε εργασία τους, σε χρήματα ή σε άλλα αντικείμενα, καθώς και σε κάθε άλλη παροχή. Αν δεν συμφωνήθηκε κάτι άλλο, οι εταίροι είναι υποχρεωμένοι σε ίσες εισφορές.

Άρθρο 743

Υποχρεώσεις του εταίρου

Σε περίπτωση υπερημερίας ή αδυναμίας του εταίρου να καταβάλει την εισφορά και να εκτελέσει τις υποχρεώσεις του, αντί για το δικαίωμα υπαναχώρησης κατά τις αρχές για τις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις, χωρεί καταγγελία της εταιρίας.

Άρθρο 744

Ως προς τον κίνδυνο της εισφοράς και την ευθύνη για ελαττώματά της εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις για τη μίσθωση, αν η εισφορά συνίσταται στη χρήση ενός πράγματος ή σε εργασία, και οι διατάξεις για την πώληση, αν η εισφορά συνίσταται στην κυριότητα του πράγματος.

Άρθρο 745

Ο εταίρος αν δεν συμφωνήθηκε διαφορετικά, δεν έχει υποχρέωση να αυξήσει την εισφορά του, ούτε να τη συμπληρώσει, αν μειώθηκε εξαιτίας ζημιών μετά την πραγματοποίησή της.

Άρθρο 746

Ο εταίρος ευθύνεται μόνο για την επιμέλεια που δείχνει στις δικές του υποθέσεις.

Άρθρο 747

Ο εταίρος δεν δικαιούται να ενεργεί για δικό του ή ξένο λογαριασμό πράξεις αντίθετες με τα συμφέροντα της εταιρίας.

Άρθρο 748

Διοίκηση της εταιρίας

Η διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων ανήκει, αν δεν συμφωνήθηκε διαφορετικά, σε όλους μαζί τους εταίρους. Για κάθε πράξη χρειάζεται η συναίνεση όλων των εταίρων.

Αν κατά την εταιρική σύμβαση η απόφαση λαμβάνεται κατά πλειοψηφία, σε περίπτωση αμφιβολίας η πλειοψηφία υπολογίζεται με βάση το συνολικό αριθμό των εταίρων.

Άρθρο 749

Αν η διαχείριση των εταιρικών υποθέσεων ανατέθηκε σε έναν ή σε μερικούς από τους εταίρους, οι υπόλοιποι αποκλείονται από τη διαχείριση.

Αν η διαχείριση ανατέθηκε σε μερικούς μόνο από τους εταίρους, εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις του προηγούμενου άρθρου.

Άρθρο 750

Αν με την εταιρική σύμβαση η διαχείριση των υποθέσεων ανατέθηκε σε περισσότερους ή σε όλους τους συνεταίρους, με την έννοια ότι μπορεί και ο καθένας να ενεργεί μόνος, καθένας από τους λοιπούς διαχειριστές εταίρους μπορεί, αν δεν συμφωνήθηκε διαφορετικά, να εναντιωθεί στην ενέργεια μιας πράξης πριν από την εκτέλεσή της. Απέναντι στους τρίτους η εναντίωση ενεργεί μόνο αν αυτοί συναλλάχθηκαν γνωρίζοντάς την.

Άρθρο 751

Αν υπάρχουν περισσότεροι διαχειριστές εταίροι, ο καθένας τους δικαιούται να ενεργεί μόνος χωρίς τη συναίνεση των λοιπών ή παρά την εναντίωση κάποιου απ' αυτούς, αν πρόκειται για επείγον μέτρο από την παράλειψη του οποίου απειλείται σοβαρή ζημία της εταιρίας.

Άρθρο 752

Ανάκληση του διαχειριστή

Η διαχείριση που έχει ανατεθεί με την εταιρική σύμβαση σε έναν ή σε μερικούς από τους εταίρους, μπορεί να ανακληθεί μόνο για σπουδαίο λόγο. Η συμφωνία που αποκλείει την ανάκληση για σπουδαίο λόγο είναι άκυρη. Σπουδαίος λόγος θεωρείται ιδίως η βαριά παράβαση καθηκόντων ή η ανικανότητα για τακτική διαχείριση.

Η ανάκληση γίνεται με ομόφωνη απόφαση όλων των λοιπών εταίρων, εκτός αν υπάρχει αντίθετη συμφωνία.

Άρθρο 753

Παραίτηση

Ο εταίρος έχει δικαίωμα να παραιτηθεί από τη διαχείριση που του έχει ανατεθεί με την εταιρική σύμβαση μόνο για σπουδαίο λόγο. Συμφωνία που αποκλείει την παραίτηση για σπουδαίο λόγο είναι άκυρη. Όποιος παραιτείται άκαιρα, χωρίς σπουδαίο λόγο που να δικαιολογεί την άκαιρη παραίτηση, ευθύνεται για τη ζημία της εταιρίας απ' αυτή την ενέργειά του.

Άρθρο 754

Δικαιώματα και υποχρεώσεις των εταίρων

Ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του διαχειριστή εταίρου εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των άρθρων 714 έως 723 για την εντολή. Ο εταίρος δεν έχει δικαίωμα να αμειφθεί για τη διαχείριση, εκτός αν υπάρχει αντίθετη συμφωνία.

Άρθρο 755

Κάθε εταίρος έχει δικαίωμα να πληροφορείται αυτοπροσώπως για την πορεία των εταιρικών υποθέσεων, να εξετάζει τα βιβλία και τα έγγραφα, καθώς και να καταρτίζει περίληψη της περιουσιακής κατάστασης της εταιρίας. Αντίθετη συμφωνία είναι άκυρη.

Άρθρο 756

Με την επιφύλαξη της διάταξης του άρθρου 750 παρ. 2, ο εταίρος εφόσον έχει επιτραπεί σ' αυτόν η διαχείριση με την εταιρική σύμβαση, λογίζεται σε περίπτωση αμφιβολίας πως έχει και την πληρεξουσιότητα να αντιπροσωπεύει τους λοιπούς εταίρους απέναντι στους τρίτους

.

Άρθρο 757

Η πληρεξουσιότητα που δόθηκε με την εταιρική σύμβαση σε κάποιον εταίρο μπορεί να ανακληθεί από τους λοιπούς μόνο σύμφωνα με τους ορισμούς του άρθρου 752, και αν δόθηκε σε συνδυασμό με τη διαχείριση, μόνο μαζί μ' αυτήν.

Άρθρο 758

Δικαιώματα στην εισφορά ή στα αποκτήματα

Οι εισφορές των εταίρων, καθώς και καθετί που αποκτάται για την εταιρία από τη διαχείρισή της, ανήκουν σε όλους τους εταίρους κατά το λόγο της εταιρικής μερίδας του καθενός.

Καθετί που ο διαχειριστής εταίρος απέκτησε στο όνομα του, αντιπροσωπεύοντας την εταιρία, έχει υποχρέωση να το καταστήσει κοινό όλων των εταίρων κατά το λόγο της εταιρικής μερίδας του καθενός.

Άρθρο 759

Υποχρεώσεις απέναντι σε τρίτους

Οι υποχρεώσεις που γεννήθηκαν απέναντι σε τρίτους από την διαχείριση ή την αντιπροσώπευση της εταιρίας βαρύνουν όλους τους εταίρους κατά το λόγο της εταιρικής μερίδας του καθενός.

Άρθρο 760

Αμοιβαίες απαιτήσεις των εταίρων

Οι απαιτήσεις μεταξύ των εταίρων από την εταιρική σύμβαση δεν μεταβιβάζονται. Η διάταξη αυτή δεν εφαρμόζεται ως προς τις απαιτήσεις του διαχειριστή εταίρου από τη διαχείριση, εφόσον αυτές μπορούν να απαιτηθούν και πριν από την εκκαθάριση, καθώς επίσης ως προς τις απαιτήσεις που αφορούν την αναλογία στα κέρδη ή το προϊόν της εκκαθάρισης.

Άρθρο 761

Αμεταβίβαστη η εταιρική μερίδα

Ωσότου τελειώσει η εκκαθάριση κάθε εταίρος έχει υποχρέωση απέναντι στους λοιπούς να μη διαθέσει το μερίδιό του πάνω στα κοινά πράγματα. Επίσης δεν είχε δικαίωμα να ζητήσει τη διανομή των κοινών πραγμάτων πριν περατωθεί η εκκαθάριση.

Άρθρο 762

Διανομή κερδών και ζημιών

Σε περίπτωση εταιρίας με διάρκεια μακρότερη από ένα έτος ο λογαριασμός κλείνεται και τα κέρδη μοιράζονται στο τέλος κάθε έτους, εφόσον δεν προκύπτει κάτι άλλο από την εταιρική σύμβαση.

Άρθρο 763

Αν δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, οι εταίροι μετέχουν στα κέρδη και στις ζημίες κατά ίσα

μέρη, ανεξάρτητα από την εισφορά τους. Αν η αναλογία του καθενός ορίστηκε μόνο ως προς τα κέρδη ή μόνο ως προς τις ζημίες, σε περίπτωση αμφιβολίας η αναλογία αυτή ισχύει και για τα δύο.

Άρθρο 764

Η συμφωνία με την οποία κάποιος εταίρος αποκλείεται από τα κέρδη ή απαλλάσσεται από τις ζημίες είναι άκυρη. Την ακυρότητα μπορεί να επικαλεστεί μόνο αυτός. Η συμφωνία με την οποία ο εταίρος που συνεισφέρει μόνο την εργασία του δεν θα συμμετέχει στις ζημίες, είναι ισχυρή.

Άρθρο 765

Λύση της εταιρίας

Η εταιρία που έχει συσταθεί για ορισμένο χρόνο λύνεται μόλις περάσει αυτός ο χρόνος.

Άρθρο 766

Λύση με καταγγελία

Η εταιρία που έχει συσταθεί για ορισμένο χρόνο λύνεται με καταγγελία πριν περάσει ο χρόνος αυτός, αν υπάρχει σπουδαίος λόγος. Αντίθετη συμφωνία, που περιορίζει με προθεσμία ή με άλλον τρόπο το δικαίωμα αυτό της καταγγελίας, είναι άκυρη.

Άρθρο 767

Εταιρία που έχει αόριστη διάρκεια λύνεται οποτεδήποτε με καταγγελία οποιουδήποτε εταίρου.

Αν ο εταίρος κατάγγειλε την εταιρία άκαιρα και χωρίς σπουδαίο λόγο, που να δικαιολογεί την άκαιρη καταγγελία, ενέχεται για τη ζημία που προκάλεσε η λύση στους άλλους εταίρους.

Άρθρο 768

Η εταιρία που έχει συσταθεί για ολόκληρη τη ζωή κάποιου από τους εταίρους, λογίζεται ότι έχει συσταθεί για αόριστη διάρκεια.

Άρθρο 769

Σιωπηρή ανανέωση

Αν η εταιρία που έχει συσταθεί για ορισμένο χρόνο συνεχίζεται σιωπηρά και ύστερα από την πάροδο αυτού του χρόνου, λογίζεται ότι ανανεώθηκε για αόριστο χρόνο.

Άρθρο 770

Καταγγελία για παράβαση υποχρεώσεων

Αν ο σπουδαίος λόγος, για τον οποίο καταγγέλθηκε, η εταιρία, συνίσταται στο ότι κάποιος από τους εταίρους έχει παραβεί τις εταιρικές υποχρεώσεις του, ο εταίρος αυτός ενέχεται για τη ζημία που προκάλεσε η λύση της εταιρίας στους λοιπούς εταίρους.

Άρθρο 771

Αν υπάρχει σπουδαίος λόγος για να καταγγελθεί η εταιρία, ο οποίος αφορά παράβαση των υποχρεώσεων εταίρου, το δικαστήριο μπορεί, μετά αίτηση όλων των λοιπών εταίρων, να αποκλείσει από την εταιρία τον υπαίτιο. Αφότου επιδοθεί η τελεσίδικη απόφαση, η εταιρία συνεχίζεται μεταξύ των λοιπών εταίρων.

Άρθρο 772

Λύση από το σκοπό

Η εταιρία λύνεται, αν ο σκοπός της πραγματοποιήθηκε ή έγινε ανέφικτος.

Άρθρο 773

Λύση λόγω θανάτου

Η εταιρία λύνεται με το θάνατο ενός από τους εταίρους. Μπορεί όμως να συμφωνηθεί ότι η εταιρία θα συνεχιστεί είτε μεταξύ των λοιπών εταίρων είτε μεταξύ αυτών και των κληρονόμων εκείνου που πέθανε. Η ανηλικότητα των κληρονόμων δεν παραβλάπτει το κύρος της συμφωνίας.

Άρθρο 774

Αν η εταιρία λυθεί με το θάνατο ενός από τους εταίρους ο κληρονόμος του έχει υποχρέωση να το γνωστοποιήσει χωρίς υπαίτια καθυστέρηση στους λοιπούς εταίρους και, αν επίκειται κίνδυνος από την αναβολή, να συνεχίσει τη διαχείριση που είχε ανατεθεί σ' εκείνον που πέθανε, ωσότου ληφθούν τα αναγκαία μέτρα. Με τους ίδιους όρους έχουν και οι λοιποί εταίροι υποχρέωση να συνεχίσουν προσωρινά τη διαχείριση που τους είχε ανατεθεί. Στο διάστημα αυτό η εταιρία λογίζεται ότι υπάρχει.

Άρθρο 775

Λύση με την υποβολή σε δικαστική συμπαράσταση ή την πτώχευση του ενός.

Η εταιρεία λύνεται με την υποβολή σε δικαστική συμπαράσταση ή την κήρυξη σε πτώχευση ενός από τους εταίρους, εκτός αν συμφωνήθηκε ότι σ' αυτή την περίπτωση η εταιρεία θα συνεχίζεται μεταξύ των λοιπών εταίρων".

[Το άρθρο 775 τίθεται όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 19 του Ν. 2447/1996 (ΦΕΚ Α' 278)]

Άρθρο 776

Διαχείριση μετά τη λύση

Με την επιφύλαξη της διάταξης του άρθρου 224, αν η εταιρία λύθηκε με άλλον τρόπο και όχι με καταγγελία, η διαχειριστική εξουσία που κατά την εταιρική σύμβαση ανήκει σε κάποιον εταίρο εξακολουθεί να υπάρχει γι' αυτόν εφόσον χωρίς υπαιτιότητά του αγνοεί τη λύση.

Άρθρο 777

Εκκαθάριση

Η εταιρία λογίζεται ότι εξακολουθεί και μετά τη λύση της, εφόσον το απαιτούν οι ανάγκες και ο σκοπός της εκκαθάρισης. Από τη λύση παύει η εξουσία των διαχειριστών εταίρων.

Άρθρο 778

Αφού λυθεί η εταιρία η εκκαθάριση, αν δεν συμφωνήθηκε κάτι άλλο, ενεργείται από όλους τους εταίρους μαζί, ή από εκκαθαριστή που έχει διοριστεί με ομόφωνη απόφαση όλων. Σε περίπτωση διαφωνίας ο εκκαθαριστής διορίζεται ή αντικαθίσταται από το δικαστήριο με αίτηση ενός από τους εταίρους και η αντικατάσταση γίνεται μόνο για σπουδαίους λόγους.

Άρθρο 779

Απόδοση αυτούσιων πραγμάτων

Σε περίπτωση που η εισφορά συνίσταται στη χρήση ορισμένων πραγμάτων, τα πράγματα αυτά αποδίδονται αυτούσια.

Άρθρο 780

Τρόπος της εκκαθάρισης

Κατά την εκκαθάριση πρώτα εξοφλούνται τα κοινά χρέη των εταίρων απέναντι σε τρίτους, καθώς και όσα υπάρχουν μεταξύ των εταίρων, και κατόπιν επιστρέφονται οι εισφορές. Αν η εισφορά δεν συνίσταται σε χρήμα, καταβάλλεται η αξία του αντικειμένου της κατά το χρόνο της πραγματοποίησής της. Αν η εισφορά συνίσταται σε εργασία ή σε χρήση πράγματος δεν αποδίδεται.

Άρθρο 781

Μετατροπή του ενεργητικού σε χρήμα

Η εταιρική περιουσία μετατρέπεται σε χρήμα, εφόσον αυτό απαιτείται για την εξόφληση των εταιρικών χρεών και για την απόδοση των εισφορών. Η μετατροπή γίνεται κατά τις διατάξεις για την πώληση κοινού πράγματος.

Άρθρο 782

Ό,τι απομένει μετά την εξόφληση των χρεών και την απόδοση των εισφορών, διανέμεται στους εταίρους κατά το λόγο της μερίδας που έχει ο καθένας στα κέρδη.

Άρθρο 783

Ανεπάρκεια του ενεργητικού

Αν τα εταιρικά πράγματα δεν αρκούν για την εξόφληση των χρεών και την απόδοση των εισφορών, για ό,τι λείπει ενέχονται οι εταίροι κατά το λόγο της συμμετοχής τους στις ζημίες.

Αν δεν είναι δυνατόν να εισπραχθεί από έναν εταίρο το έλλειμμα που του αναλογεί, ενέχονται γι' αυτό κατά την ίδια αναλογία οι λοιποί εταίροι.

Άρθρο 784

Προσωπικότητα της αστικής εταιρίας

Η εταιρία του κεφαλαίου αυτού, αν επιδιώκει οικονομικό σκοπό, αποκτά νομική προσωπικότητα, εφόσον τηρηθούν οι όροι της δημοσιότητας που ο νόμος τάσσει για το σκοπό αυτό στις ομόρρυθμες εμπορικές εταιρίες. Η προσωπικότητα αυτής της αστικής εταιρίας εξακολουθεί να υπάρχει ωσότου περατωθεί η εκκαθάριση και για τις ανάγκες της εκκαθάρισης.