Εξαρτημένοι στο Κέντρο της Αθήνας …Με Ανάμεικτα Συναισ-Θύματα και οι Φορείς Κοινωνικής Αντιμετώπισης |
Γράφει η Αθανασία Φουσέκη Κι ενώ το καλοκαίρι μας αποχαιρετά, το κέντρο της Αθήνας συνεχίζει να μοιάζει με καμίνι που ετοιμάζεται να εκραγεί , όχι μόνο από το παρατεταμένο καύσωνα αλλά κι από την εκρηκτική ύλη των κοινωνικών προβλημάτων που έχουν συσσωρευτεί. Μεταξύ αυτών, η μάστιγα των ναρκωτικών που χαρακτηρίζει την απελπιστική κατάσταση του κέντρου και αντικατοπτρίζει την εικόνα της σύγχρονης κοινωνίας. Τι κρύβεται πίσω από την επιφανειακή κουλτούρα της ανοχής; Αποπροσανατολισμός; Συμφέροντα ή τελικά απάθεια; Οι «πιάτσες» ολοένα και αυξάνονται όπως, επίσης, και οι προφορικές καταγγελίες των κατοίκων για απροκάλυπτη διακίνηση μπροστά στα μάτια της αστυνομίας. Περιοχές, όπως, η πλατεία Βάθη και περιμετρικά αυτής, η ευρύτερη περιοχή την Ομονοίας, τα στενά της Γ’ Σεπτεμβρίου, η Στουρνάρη, η Αβέρωφ, η πλατεία Λαυρίου, η πλατεία Κάνιγγος, η Σόλωνος και η πλατεία Εξαρχείων είναι μερικά από τα υποβαθμισμένα σημεία του κέντρου που πλήττονται από τη μάστιγα των ναρκωτικών. Συνοικίες που θυμίζουν μια πόλη «ζωντανών-νεκρών», όπου η εξαθλίωση, η επαιτεία,η πορνεία και η μικροεγκληματικότητα κυριαρχούν. Όλα αυτά συμβαίνουν έξω από ιστορικά κτίρια, όπως, τα Προπύλαια του πανεπιστημίου Αθηνών στην οδό Πανεπιστημίου, η οδός Τοσίτσα ανάμεσα στο Πολυτεχνείο και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, καθώς και η οδός Μασσαλίας ανάμεσα στη Νομική Αθηνών και το Πνευματικό κέντρο του Δήμου Αθηναίων, δημιουργώντας «γκέτο» εξαρτημένων και αστέγων, ενώ αιωρείται στην ατμόσφαιρα μια μυρωδιά εκμετάλλευσης και «θανάτου». Το παρήγορο, ίσως, είναι ότι έχουν κάνει την εμφάνισή τους κάποιες αξιόλογες προσπάθειες μικροκινημάτων του κέντρου τα οποία διαδηλώνουν ενάντια στην εμπορία των ναρκωτικών με στόχο την αποσυμφόρηση των περιοχών, οι οποίες περιοχές, όμως, είναι φύσει αδύνατον να αντιμετωπίσουν με αποτελεσματικό τρόπο το πρόβλημα. Με βάση τα στοιχεία της ετήσιας έκθεσης του ΕΚΤΕΠΝ ( Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά) σε συνεργασία με το ΕΠΙΨΥ (Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής), οι κοινωνικά ευπαθείς ομάδες, όπως, οι χρήστες ναρκωτικών αντιμετωπίζουν σημαντικά δυσμενείς συνέπειες σε αυτή τη κρίσιμη για τη χώρα περίοδο . Με βάση τις αντίστοιχες εμπειρίες, αναμένεται, τα κοινωνικά προβλήματα, όπως είναι η χρήση ναρκωτικών ουσιών να οξυνθούν όχι μόνο εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, αλλά και εξαιτίας της προβλεπόμενης αύξησης της διαθεσιμότητας των ναρκωτικών. Ολοένα και πληθαίνουν οι νέες συνθετικές ουσίες και τα συναφή τους παράγωγα, εντός κι εκτός διαδικτύου, ενώ διαπιστώνεται αύξηση της παραγωγής στο Αφγανιστάν. Η εμφάνιση νέων ουσιών είναι πλέον διαδεδομένη και διαρκώς αυξανόμενη στους χώρους συνάθροισης των χρηστών της Αθήνας. Παρατηρήθηκε, επίσης, ότι τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, κυκλοφορεί ηρωίνη χαμηλής καθαρότητας/περιεκτικότητας, ενώ παράλληλα έχει αυξηθεί η συχνότητα κι η ποσότητα του οπίου και της κάνναβης καθώς και μείγματα οπίου με κατεργασμένη κάνναβη. Απ’ την άλλη πλευρά, η σκόπιμα ελλιπής ενημέρωση της κοινής γνώμης για το κοινωνικό αυτό φαινόμενο και τις πραγματικές διαστάσεις του, την καθιστά ανήμπορη να σχηματίσει μια σοβαρή στάση απέναντι του με αποτέλεσμα να την αποπροσανατολίζει. Η εμμονή στη συσχέτιση του φαινομένου με συναισθηματικά φορτισμένες έννοιες, όπως η επικινδυνότητα κι η βία, δημιουργεί ένα κλίμα φόβου, ανασφάλειας αλλά και τρομολαγνείας. Το κλίμα αυτό ενισχύεται από μια ολόκληρη «βιομηχανία» λόγων που ασχολείται ψυχαναγκαστικά με τη καταστροφή και τη βία. Παρόλο που ο καθημερινός λόγος για την επικινδυνότητα μας εξοικειώνει μαζί της, συντείνει στην αποδραματοποίηση της κατάστασης και προσφέρει μια έστω φαινομενική αίσθηση ανακούφισης και ελέγχου του φόβου της αλλότριας βίας τίθεται το εξής ερώτημα: Είναι αυτή η υπερβολική ενασχόληση με την καταστροφολογία ένα εργαλείο που παρέχει γνώση; Αποτελεί εργαλείο κοινωνικού ελέγχου; H κοινωνία αναπαριστά τον χρήστη ως μια μη αναστρέψιμη διαρρηγμένη δομή, ως κάτι που «θυμίζει άνθρωπο», που έχει την εικόνα του δυσλειτουργικού, του περιθωριακού, του βρώμικου και του μιαρού. Ο χρήστης γίνεται ο φορέας της βίας και της παρανομίας. Φέρει την εικόνα του αδύναμου και του επικίνδυνου ο οποίος πρέπει να εξοστρακιστεί ή τουλάχιστον να βοηθηθεί από «κάποιους άλλους» μακριά από το οπτικό πεδίο της φαινομενικά ισορροπημένης καθημερινότητάς μας. Η πραγματικότητα, όμως, απέχει πολύ απ’ αυτήν την κοινωνική αναπαράσταση. Τα ναρκωτικά δεν αποτελούν ένα ενδο-ατομικό φαινόμενο αλλά ένα κοινωνικό, το οποίο είναι προϊόν μιας βαθιάς κοινωνικής και οικονομικής κρίσης που έρχεται να συναντήσει μια βαθιά προσωπική κρίση με τη διαμεσολάβηση της οικογένειας σε κρίση. Αποτελεί μια ακραία μορφή ανθρώπινης αλλοτρίωσης και τα αίτιά της οφείλουμε να τα αναζητούμε σε όλα τα επίπεδα τόσο σε βάθος όσο και σε πλάτος. Οι χρήστες τους οποίους συναντούμε στο δρόμο μας καθημερινά στο κέντρο της Αθήνας και τους αποφεύγουμε αποστρέφοντάς τους με ανάμεικτα συναισθήματα φόβου και οίκτου, είναι άτομα που έχουν βιώσει την ανισότητα, τη φτώχεια και την αποξένωση. Μέσα από τον ευάλωτο ψυχισμό τους, αντικατοπτρίζεται η καθημερινότητα της κρίσης και της παρακμής καθώς και οι κοινωνικές αντιφάσεις. Παλεύουν καθημερινά με την ανεργία, την έλλειψη στέγης, την απειλή της φυλακής, ενώ έρχονται αντιμέτωποι με το βλέμμα της απόρριψης και της απαξίας. Υποφέρουν από φρικτούς σωματικούς πόνους κάθε φορά που στερούνται την ουσία τους, γεγονός που τους οδηγεί σε μία μανιώδη αναζήτηση της δόσης τους με κάθε τίμημα και κόστος. Φτάνουν σε τέτοια επίπεδα απελπισίας, που φαντάζει πιο εύκολο το να κόψουν τα δάχτυλά τους παρά τη δόση τους. Οι μειώσεις των κρατικών προγραμμάτων βοήθειας των τοξικομανών έχει οδηγήσει τους χρήστες στις αρπαγές και τις μικροκλοπές, ενώ συχνά πέφτουν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και κακοποίησης για την εξασφάλιση της δόσης τους. Τα πρόσφατα δε στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ (Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων) αναφέρουν ότι το AIDS καλπάζει στους τοξικομανείς. Βρέθηκε ότι, το πρώτο δεκάμηνο του 2011 το ποσοστό των οροθετικών στον κλειστό πληθυσμό των χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών, στο κέντρο της Αθήνας είναι 1250% υψηλότερο από το αντίστοιχο διάστημα του 2010. Αποκαρδιωτικές είναι, επίσης, οι πληροφορίες οι οποίες αναφέρουν ότι οι χρήστες μολύνονται ηθελημένα στον ιό του AIDS ώστε να λαμβάνουν το προβλεπόμενο επίδομα των οροθετικών που θα τους εξασφαλίζει τη δόση τους αλλά και τη δυνατότητα να έχουν πιο άμεση και εύκολη πρόσβαση σε θεραπευτικά προγράμματα. Κάτω από αυτές τις απάνθρωπες συνθήκες που βιώνουν, της βιολογικής αποδυνάμωσης και της κοινωνικής εξαθλίωσης και υποβάθμισης, εξακολουθούμε να έχουμε μία φοβική στάση απέναντι τους; Οι ουσιοεξαρτημένοι δεν είναι εγκληματίες . Μέσω της κοινωνικής εξαθλίωσης και του στιγματισμού παροτρύνονται στη παράβαση. Έγκλημα, και μάλιστα οργανωμένο, είναι η παράνομη διακίνηση κι εμπορία των ναρκωτικών ουσιών που αποδίδει τεράστια κέρδη καθώς αποτελεί τη μεγαλύτερη “χρυσή” πηγή της “μαύρης” αγοράς που εδραιώνει ολοένα και περισσότερες εγκληματικές ομάδες ενώ παράλληλα θρέφει τη “μαφία”. Εγκληματική είναι η ανοχή και η συνεργεία της κυρίαρχης /ισχύουσας ελίτ (κυβερνήσεων, δικαστικών, που αστυνομίας κλπ) που «επιτρέπει» την παράνομη διακίνηση και κυκλοφορία των ουσιών, ακολουθώντας πιστά το νόμο τη σιωπής, αφενός διότι τους αποφέρει τεράστια οικονομικά οφέλη και αφετέρου διότι προωθείται με δεξιοτεχνικό τρόπο ένα εξαρτητικό πρότυπο ζωής, το πρότυπο της «κοινωνικής απονεύρωσης» των νέων. Με αυτόν τον τρόπο, οι νέοι παθητικοποιούνται και αδρανοποιούνται πλήρως, με απώτερο στόχο να ισοπεδωθούν οι αντιδράσεις τους στην καταπάτηση των δικαιωμάτων τους και των κοινωνικών ανισοτήτων. Εγκληματική αμέλεια αποτελεί και η υιοθέτηση μιας στιγματικής και συνάμα αδιάφορης στάσης από μέρους των πολιτών, που προκύπτει από την ελλιπή ενημέρωση, με αποτέλεσμα να μην επιτυγχάνεται η ενεργή συνεισφορά στην πρόληψη αλλά και στη πρόοδο της αντιμετώπισης του προβλήματος. Η επικέντρωση, σε μία λανθασμένη οπτική του «επικίνδυνου ατόμου» έχει ως αποτέλεσμα την αυτόματη υποβάθμιση «της επικίνδυνης κατάστασης» το οποίο και περιβάλλει. Με αυτό τον τρόπο ο αποπροσανατολισμός έχει επιτευχθεί. Οι ουσιοεξάρτημένοι είναι ΑΝΘΡΩΠΟΙ που ασθενούν και η τοξικομανία δεν είναι γραμμένη στα γονίδιά τους. Είναι ασθενείς αλλά ΟΧΙ ανίατοι και έτσι οφείλουμε να τους αντιμετωπίζουμε. Με την κατάλληλη και άρτια σχεδιασμένη βοήθεια, η θεραπεία είναι δεδομένη ενώ μέσω της θεραπευτικής διαδικασίας, οι χρήστες κατακτούν ξανά τις ανθρωπιστικές τους αξίες και τις υπερασπίζονται με κάθε τρόπο. Έτσι, η θέση τους ανήκει στο λειτουργικό ανθρώπινο δυναμικό της κοινωνίας μας και όχι στο περιθώριο. Φορείς Κοινωνικής Αντιμετώπισης Με κατεύθυνση την κοινωνική προσφορά και την αλληλεγγύη, οι φορείς πρόληψης και αντιμετώπισης του κοινωνικού αυτού προβλήματος έχουν μία κοινή συνισταμένη στην πολιτική και στους στόχους της λειτουργίας τους. Η συνισταμένη αυτή συνοψίζεται στην ενεργητική παρέμβαση, την ενημέρωση και παράλληλα την ευαισθητοποίηση των συνανθρώπων προς τις κοινωνικά ευάλωτες και αποκλεισμένες ομάδες πληθυσμού. Οι εθνικοί φορείς που ασχολούνται με την αντιμετώπιση του ζητήματος των ναρκωτικών είναι: το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, το Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ο Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ), το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) και το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ). Στο πλαίσιο του ποινικού συστήματος εγκεκριμένοι οργανισμοί συμβουλευτικής και θεραπείας είναι: ο Οργανισμός Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ), το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), η Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής), το Τμήμα Aποκατάστασης Tοξικοεξαρτημένων ΙΑΝΟΣ (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης), το Πρόγραμμα Εναλλακτικής Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ΑΡΓΩ (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης) και η Μονάδα Απεξάρτησης από Αλκοόλ, Φάρμακα και Τυχερά Παιχνίδια (Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης). Στην Ελλάδα λειτουργούν, σήμερα, συνολικά 77 επίσημα αναγνωρισμένα θεραπευτικά προγράμματα. Τα προγράμματα αυτά παρέχουν θεραπεία για εξαρτήσεις από τα ναρκωτικά, τις διατροφικές διαταραχές, το διαδίκτυο, καθώς και παρεμβάσεις για φυλακισμένα / αποφυλακισμένα άτομα. Οι θεραπευτικές μονάδες απεξάρτησης διακρίνονται στους ακόλουθους τύπους: • θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης Οι θεραπείες υποκατάστασης στοχεύουν όχι μόνο στη μείωση της χρήσης ουσιών και των συναφών με τη χρήση προβλημάτων -κοινωνικών και υγείας- αλλά κύριο μέλημα αποτελεί και η διασφάλιση της δημόσιας υγείας από τη μετάδοση μολυσματικών ασθενειών. Στο Πρόγραμμα Υποκατάστασης παρέχεται φαρμακευτική θεραπεία σε συνδυασμό με ψυχοκοινωνική υποστήριξη και θεραπεία της ψυχιατρικής και σωματικής συννοσηρότητας. Στις μονάδες αυτές δίνεται μεγάλη έμφαση στην ατομική αλλά και στην ομαδική ψυχοθεραπεία καθώς, επίσης, και στη πρόληψη των υποτροπών. Οι θεραπευτικές μονάδες υποκατάστασης διακρίνονται σε δύο βασικούς τύπους, σύμφωνα με την κύρια φαρμακευτική ουσία η οποία χορηγείται για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της εξάρτησης: α) στις μονάδες που εφαρμόζουν θεραπεία υποκατάστασης με κύρια ουσία χρήσης τη μεθαδόνη και β) τις μονάδες που χορηγούν βουπρενορφίνη ως υποκατάστατο. Να σημειωθεί ότι, στις μονάδες υποκατάστασης οι θεραπευόμενοι μεταβαίνουν συχνά από το ένα υποκατάστατο στο άλλο ανάλογα με τη φάση της θεραπείας τους. Η υποκατάσταση εφαρμόζεται σήμερα σε όλα τα κράτη-μέλη τη Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα οποία η θεραπευτική αυτή μέθοδος καλύπτει περίπου τα 2/3 των θέσεων θεραπείας. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, υπάρχει ομοφωνία όσον αφορά τα οφέλη της θεραπείας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι πανάκεια ή ότι αποτελεί την ενδεδειγμένη θεραπεία για όλα τα εξαρτημένα από οπιούχες ουσίες άτομα. Γι’αυτό άλλωστε, για να γίνει δεκτό ένα άτομο σε θεραπεία υποκατάστασης τίθενται κάποιες προϋποθέσεις, όπως, η ηλικία και η προηγούμενη προσπάθεια θεραπείας σε «στεγνό» θεραπευτικό πρόγραμμα. Ενδεχομένως είναι προτιμότερο, ένα άτομο να πετύχει την πλήρη απεξάρτησή του χωρίς να παίρνει φάρμακο για κάποιο εύλογο ίσως χρονικό διάστημα της ζωής του. Απ΄την άλλη πλευρά, όμως, στις περιπτώσεις των χρόνιων και βαριά εξαρτημένων χρηστών όπου οι νευροβιολογικές συνιστώσες υπερισχύουν, οπότε και καταδικάζουν την αποτελεσματικότητα των «στεγνών» θεραπευτικών προγραμμάτων, κρίνεται αναγκαία μια θεραπεία μακράς διάρκειας με υποκατάστατα. Τα στεγνά θεραπευτικά προγράμματα στηρίζονται στην ψυχοκοινωνική θεραπεία, ενώ στόχο έχουν την απεξάρτηση από όλες τις ουσίες και την κοινωνική επανένταξη. Ο όρος «στεγνά» δηλώνει ουσιαστικά ότι δεν χρησιμοποιούνται φάρμακα υποκατάστασης για την αντιμετώπιση της εξάρτησης. Τα πρώτα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα αναπτύχθηκαν στη χώρα μας στις αρχές της δεκαετίας του '80, από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (18 ΑΝΩ) και το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), έχοντας τη μορφή θεραπευτικών κοινοτήτων με εσωτερική παραμονή για διάστημα τουλάχιστον ενός έτους. Ακολούθησε η ανάπτυξη «στεγνών» προγραμμάτων και από άλλους φορείς, όπως το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης. Για μία πιο αποτελεσματική ανταπόκριση στις ποικίλες ανάγκες των χρηστών διαπιστώθηκε η αναγκαιότητα πλουραλισμού στη θεραπεία των εξαρτημένων. Γι΄αυτόν το λόγο, σταδιακά, οι παραπάνω φορείς και αρκετοί άλλοι λειτούργησαν διάφορους τύπους «στεγνών» προγραμμάτων, όπως, της ημερήσιας παραμονής ή του τύπου των εξωτερικών ιατρείων, των ειδικών προγραμμάτων για εφήβους, γυναίκες και άτομα με ψυχιατρική συννοσηρότητα ή των προγραμμάτων υπό μορφή αυτοβοήθειας. Ο ΟΚΑΝΑ, δημιούργησε «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα για ενήλικες και εφήβους και συνεργάζεται με άλλους φορείς για την ανάπτυξη ανάλογων προγραμμάτων. Σήμερα, περίπου το 1/3 των θέσεων θεραπείας στις χώρες-μέλη της Eυρωπαϊκής Ένωσης καλύπτεται από τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα. Kατά κανόνα, τα «στεγνά» προγράμματα έχουν καλύτερα αποτελέσματα σε άτομα που επιδεικνύουν ισχυρό κίνητρο να θεραπευτούν, είναι νεαρότερα σε ηλικία και έχουν λιγότερο βεβαρημένο ιστορικό εξάρτησης. Η ένταξη και η θεραπεία στα «στεγνά» προγράμματα ενδείκνυται για όλα τα εξαρτημένα άτομα, πριν αυτά αποφασίσουν να ζητήσουν βοήθεια στο πρόγραμμα υποκατάστασης. Αυτή τη στιγμή, ο ΟΚΑΝΑ διαθέτει μια Μονάδα Εφήβων-Νέων στην Αθήνα, ένα Πρόγραμμα Πολλαπλής Παρέμβασης στο Ρέθυμνο και ένα Δίκτυο θεραπευτικών υπηρεσιών στην Πάτρα. Με τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ λειτουργούν, επίσης, το Πρόγραμμα «ΑΘΗΝΑ» της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και το Πρόγραμμα «Προαγωγής Αυτοβοήθειας» του Aριστοτέλειου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι το μοντέλο των θεραπευτικών κοινοτήτων, στο οποίο στηρίζονται φορείς, όπως το ΚΕΘΕΑ, αποτελεί μία από τις πιο επιτυχημένες προσεγγίσεις διεθνώς για την αντιμετώπιση της εξάρτησης. Η αποτελεσματικότητα του εν λόγω μοντέλου στην επίτευξη της ψυχικής απεξάρτησης και της κοινωνικής επανένταξης έχει αποδειχτεί και βασίζεται όχι σε μία φιλοσοφία χορήγησης υποκατάστατων φαρμακευτικών ουσιών αλλά στην κατάρτιση και εφαρμογή ενός ευρέος φάσματος ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών κατάλληλων για να έχουν εφαρμογή σε άτομα με διαφορετικές ανάγκες και διαφορετικό βαθμό εμπλοκής με τις ουσίες. Όσον αφορά στην πρόληψη των μολυσματικών ασθενειών έχουν δημιουργηθεί υπηρεσίες άμεσης πρόσβασης / μείωσης της βλάβης, τα οποία πραγματοποιούν διάφορα είδη παρεμβάσεων, όπως, ενημέρωση και εκπαίδευση χρηστών σε ασφαλείς τρόπους χρήσης, προγράμματα ανταλλαγής / διανομής συριγγών, εξετάσεις ή παραπομπές για εξετάσεις για την ανίχνευση μολυσματικών ασθενειών σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών κ.τ.λ. Πιο συγκεκριμένα, λειτουργούν τα προγράμματα «Δουλειά στο δρόμο» ( street work) τα οποία ως στόχο έχουν να καλύψουν τις βασικές ανάγκες υγιεινής και ασφάλειας σε ενεργούς χρήστες που δεν είναι ενταγμένοι σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα. Τα προγράμματα αυτά απευθύνονται, επίσης, σε άτομα που αποκλείονται λόγω φυλετικής, κοινωνικής, ηλικιακής ή άλλης ιδιαιτερότητας (εκδιδόμενοι, μετανάστες κ.τ.λ.) αλλά και σε αστέγους που βρίσκονται στα πρώτα στάδια της εξάρτησής τους ενώ καλύπτονται βασικές ανάγκες σίτισης και ατομικής υγιεινής. Στα πλαίσια της λειτουργίας των street work πραγματοποιούνται επίσης προγράμματα ενημέρωσης και ψυχολογικής υποστήριξης. Αναλυτικότερα, οι επιτόπιες παρεμβάσεις στους χώρους συνάθροισης των χρηστών στοχεύουν στην παροχή συμβουλευτικής σε θέματα χρήσης και προφύλαξης, στη διανομή υλικού προφύλαξης (σύριγγες, προφυλακτικά κ.τ.λ.) καθώς, επίσης, και στη κινητοποίηση των χρηστών να αξιοποιήσουν καλύτερα τις υπηρεσίες βοήθειας και ένταξης σε θεραπευτικά προγράμματα. Έξι Προγράμματα «δουλειά-στο- δρόμο» υλοποιούνται από το ΚΕΘΕΑ (Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ, Συμβουλευτική Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ), τον ΟΚΑΝΑ (Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων και MABY), τη μη κυβερνητική οργάνωση Γιατροί του Κόσμου (Πρόγραμμα ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ), το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας και τα Κέντρα Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του Δήμου Αθηναίων. Επιπλέον, η μη κυβερνητική οργάνωση RRAKSIS διανέμει προφυλακτικά σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες, μεταξύ των οποίων και σε προβληματικούς χρήστες ναρκωτικών ενώ παράλληλα παραπέμπει για εξετάσεις ηπατίτιδας και HIV/AIDS στις ειδικές υπηρεσίες των γενικών νοσοκομείων. Επίσης, το Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) και το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΑΠΘ, ΟΚΑΝΑ) πραγματοποιούν παραπομπές για εξετάσεις ηπατίτιδας, HIV/ΑIDS και τεστ Mantoux σε δημόσια νοσοκομεία της χώρας και στη ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ). Η Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) του ΟΚΑΝΑ είναι η μόνη υπηρεσία που διαθέτει μικροβιολογικό εργαστήριο και παρέχει εξειδικευμένα τη δυνατότητα σε «ενεργούς» χρήστες, χρήστες υπό θεραπεία και πρώην χρήστες για εμβολιασμό και εξετάσεις Ηπατίτιδας Α, Β και C, φυματίωση και HIV/AIDS. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι τα προβλήματα σωματικής υγείας των χρηστών όπως διάφορες λοιμώξεις (δέρματος, αναπνευστικού, αποστήματα), μολύνσεις πληγών, θρομβοφλεβίτιδες, υπερδοσολογία, στερητικό σύνδρομο, γαστρεντερολογικές και νευρολογικές διαταραχές, ηπατοπάθειες καθώς και οδοντιατρικά προβλήματα αντιμετωπίζονται από τις εξειδικευμένες ιατρικές υπηρεσίες της ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ), του προγράμματος ΕΞΕΛΙΞΙΣ (ΚΕΘΕΑ) και του προγράμματος ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (ΜΚΟ Γιατροί του Κόσμου) ενώ έχουν ως κύριο στόχο τους την κινητοποίηση των «ενεργών» χρηστών ώστε να αναλάβουν τη φροντίδα της σωματικής τους υγείας. Επιπλέον, ένας σημαντικός αριθμός προγραμμάτων θεραπείας δέχονται στις δομές τους χρήστες ναρκωτικών με ψυχιατρική συννοσηρότητα. Στη χώρα μας, υπάρχουν δύο εξειδικευμένες θεραπευτικές υπηρεσίες απεξάρτησης για την ψυχιατρική συννοσηρότητα, το Πρόγραμμα Ατόμων Διπλής Διάγνωσης της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) και η Μονάδα Διπλής Διάγνωσης του Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ (ΨΝΘ). Σημαντική είναι, επίσης, και η δράση των συμβουλευτικών σταθμών που έχουν δημιουργηθεί στη χώρα μας. Συγκεκριμένα, το ΚΕΘΕΑ διαθέτει 23 Συμβουλευτικά Κέντρα σε 18 πόλεις σε όλη την Ελλάδα, ενώ η Μονάδα Απεξάρτησης – 18 ΑΝΩ διαθέτει πέντε Συμβουλευτικούς Σταθμούς και Κέντρα Υποδοχής εξαρτημένων, οι οποίοι βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας. Οι δύο εξ αυτών είναι εξειδικευμένοι, ο ένας στην υποδοχή εξαρτημένων Γυναικών και Μητέρων (με τα παιδιά τους) και ο δεύτερος στην υποδοχή Εφήβων και Νέων. Τα κέντρα αυτά, εκτός από το γεγονός ότι λειτουργούν ως ένα «ασφαλές καταφύγιο» από τις ουσίες και τη χρήση, παρέχοντας ενημέρωση, ψυχολογική υποστήριξη και φροντίδα της υγείας, αποτελούν, επίσης, το στάδιο της προετοιμασίας για ένταξη στη θεραπευτική κοινότητα. Η προσέλευση στα Κέντρα είναι εθελοντική ενώ οι υπηρεσίες τους ποικίλουν. Αρχικά εκτιμάται η κατάσταση των εξαρτημένων και ακολουθεί ο σχεδιασμός της θεραπευτικής παρέμβασης ή η παραπομπή σε αντίστοιχες υπηρεσίες υγείας ανάλογα με τις ανάγκες του εκάστοτε χρήστη. Εξασφαλίζεται, επίσης, η ψυχιατρική αξιολόγηση για τις περιπτώσεις που υπάρχει διπλή διάγνωση (ψυχιατρική συννοσηρότητα). Παρέχεται ενημέρωση για θέματα σωματικής αποτοξίνωσης και ψυχικής απεξάρτησης, καθώς και συμβουλευτική υποστήριξη της οικογένειας και του φιλικού περιβάλλοντος του χρήστη. Μια από τις βασικές υπηρεσίες των Κέντρων είναι η κινητοποίηση των χρηστών για την ενεργητική συμμετοχή τους στις θεραπευτικές και άλλες διαδικασίες (εκπαιδευτικές / ψυχαγωγικές δραστηριότητες), καθώς και η υποστήριξή τους για να επιτυγχάνουν μικρές αλλαγές στη στάση και στη συμπεριφορά τους. Τα ανωτέρω έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιηθούν με ατομικές συνεδρίες, ομάδες στήριξης, ομάδες ψυχοθεραπείας, ομάδες έκφρασης κ.ά. Από την άλλη πλευρά, στους χρήστες που δεν επιθυμούν να ενταχθούν σε διαδικασία απεξάρτησης, τα Κέντρα δίνουν τη δυνατότητα να μειώσουν τη χρήση και τις συνδεόμενες με αυτή βλάβες, όπως είναι και η παραβατική συμπεριφορά, να φροντίσουν την υγεία τους και να υποστηριχθούν σε ανάληψη πρωτοβουλιών που θα βελτιώσουν τη γενική τους κατάσταση και τους όρους διαβίωσής τους. Κι ενώ είναι αναγκαία η ύπαρξη αποτελεσματικών παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση της τοξικοεξάρτησης, ύψιστης σημασίας για την σφαιρική ανταπόκριση στο κοινωνικό αυτό φαινόμενο είναι και η ύπαρξη άρτια καταρτισμένων υπηρεσιών κοινωνικής επανένταξης των χρηστών. Καθώς είναι γνωστό, ότι το φαινόμενο της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών είναι πολυαίτιο, πολυπαραγοντικό έχοντας επιπτώσεις τόσο στο σωματικό και ψυχικό επίπεδο, όσο και στο κοινωνικό επίπεδο της ζωής του χρήστη , διαφαίνεται το ίδιο πολύπλευρη, σταδιακή και συχνά επίπονη για το χρήστη που αντιμετωπίζει το στίγμα και τον κοινωνικό αποκλεισμό, η διαδικασία της «κοινωνικής επανένταξής» του. Ως κοινωνική επανένταξη, ορίζεται κάθε κοινωνική παρέμβαση που στοχεύει στην ένταξη πρώην ή νυν προβληματικών χρηστών ναρκωτικών στην κοινότητα και στην αποκατάσταση της υγείας και της ευημερίας των ιδίων και της οικογένειάς τους, έχοντας περάσει από τη δοκιμασία των ναρκωτικών. Η κοινωνική επανένταξη μπορεί να χωριστεί σε τρεις βασικούς τύπους παρεμβάσεων: α) στην εκπαίδευση (στην οποία περιλαμβάνεται και η κατάρτιση), β) στην απασχόληση και τέλος στη στέγαση. Είναι, επίσης, δυνατό να χρησιμοποιούνται κι άλλα μέτρα, όπως η συμβουλευτική και οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Η γενικότερη επιμόρφωση, η κάλυψη εκπαιδευτικών ελλείψεων και η επαγγελματική κατάρτιση αποτελούν βασικές επιδιώξεις στο στάδιο της κοινωνικής επανένταξης. Το 2009 στη χώρα μας, 23 δομές παρείχαν τη δυνατότητα σχολικής εκπαίδευσης στους θεραπευομένους. Κύριος στόχος των συγκεκριμένων προγραμμάτων είναι η προετοιμασία των συμμετεχόντων, προκειμένου να λάβουν μέρος σε εξετάσεις και να επιτύχουν την κατοχύρωση των τυπικών τους προσόντων. Επίσης, υπηρεσίες επαγγελματικής κατάρτισης είτε σε απεξαρτημένα άτομα είτε σε θεραπευόμενους χρήστες που βρίσκονται στο στάδιο της κοινωνικής επανένταξης παρέχονται από 17 φορείς. Από αυτά το εξειδικευμένο Κέντρο Κοινωνικής και Επαγγελματικής Ένταξης του ΟΚΑΝΑ (ΕΚΚΕΕ) οργανώνει δημιουργικά εργαστήρια διαχείρισης ελεύθερου χρόνου, διάρκειας 4 περίπου μηνών, σε τομείς όπως η φωτογραφία, η πληροφορική, η κατασκευή κοσμημάτων και διακοσμητικών αντικειμένων, η κηποτεχνική, ο κινηματογράφος, η δημοσιογραφία, η υποστήριξη στην αναζήτηση εργασίας και η ενισχυτική διδασκαλία της ελληνικής και της αγγλικής γλώσσας. Παράλληλα, το 2009 το ΕΚΚΕΕ παρείχε συνοδευτικές υποστηρικτικές υπηρεσίες, όπως, επαγγελματικό προσανατολισμό, ψυχολογική υποστήριξη για ενδυνάμωση και αύξηση της αυτοπεποίθησης, για την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων επικοινωνίας και συναλλαγής με υπηρεσίες, εργοδότες κ.τ.λ. Επιπλέον, το ΕΚΚΕΕ επιδιώκει την προώθηση και υιοθέτηση στάσεων και συμπεριφορών που διευκολύνουν την ένταξη στην αγορά εργασίας. Επίσης, από το Σεπτέμβριο του 2009, το ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ ξεκίνησε τη λειτουργία τμήματος ΙΕΚ «Τεχνικός εφαρμογών πληροφορικής με πολυμέσα – multimedia» ως παράρτημα του 1ου ΙΕΚ Λάρισας. Στο συγκεκριμένο τμήμα, φοιτούν μέλη του κέντρου κοινωνικής επανένταξης ή απόφοιτοι του ΚΕΘΕΑ ΕΞΟΔΟΣ. Στην Ελλάδα, η κοινωνική επανένταξη έπεται της διαδικασίας απεξάρτησης και αποτελεί το τελευταίο αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπευτικής διαδικασίας, παρέχοντας τέτοιου είδους υπηρεσίες είτε στο τελευταίο στάδιο μιας ενιαίας θεραπευτικής διαδικασίας είτε σε εξειδικευμένες δομές κοινωνικής επανένταξης. Ωστόσο, σε πολλές χώρες της Ευρώπης η κοινωνική επανένταξη δεν πραγματοποιείται απαραίτητα μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας αλλά μπορεί να λαμβάνει χώρα είτε μέχρι το τελικό στάδιο μιας διαδικασίας θεραπείας είτε ως χωριστή και ανεξάρτητη μεταθεραπευτική παρέμβαση, η οποία πραγματοποιείται από εξωθεραπευτικές υπηρεσίες με χωριστούς στόχους και μέσα. Παρόλο όμως που τόσο η Ευρωπαϊκή Στρατηγική, όσο και οι εθνικές στρατηγικές για τα ναρκωτικά αναγνωρίζουν τη σημασία της κοινωνικής επανένταξης των χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών ως αναπόσπαστο μέρος της σφαιρικής ανταπόκρισης στο φαινόμενο της τοξικοεξάρτησης και του κοινωνικού αποκλεισμού των χρηστών, η πραγματική διαθεσιμότητα υπηρεσιών κοινωνικής επανένταξης είναι περιορισμένη. Τέλος θα αποτελούσε παράλειψη να μην επισημανθεί και ο ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που υποστηρίζουν κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες οι οποίες αναπτύσσουν παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης και δράσεις για την πρόληψη μολυσματικών ασθενειών, ενώ μεταξύ άλλων, παρέχουν ιατρικές υπηρεσίες και σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών. Ένας αυξανόμενος αριθμός Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) προσφέρει ερευνητικό έργο και κάνει αναλύσεις σχετικά με την αποτελεσματικότητα της πολιτικής για τα ναρκωτικά ενώ συχνά γίνονται οι εμπνευστές καινοτόμων υπηρεσιών παροχής βοήθειας προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις της διαρκώς διαφοροποιούμενης κοινωνίας μας, οι πολιτισμικές εξελίξεις και τάσεις, οι μεταβαλλόμενες περιστάσεις και οι νέες αντιλήψεις καθώς και οι μέθοδοι αντιμετώπισης της χρήσης ναρκωτικών και της εξάρτησης. Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις επιδιώκουν να δημιουργήσουν στενές και εποικοδομητικές σχέσεις, μέσα από ανοιχτό και αντικειμενικό διάλογο, με τους βασικούς φορείς χάραξης πολιτικής των εθνικών κυβερνήσεων, τους περιφερειακούς φορείς συνεργασίας και τους διεθνείς οργανισμούς, έχοντας ως στόχο την προώθηση ανθρώπινων και αποτελεσματικών πολιτικών για τα ναρκωτικά. Παρακάτω συνοψίζεται επιγραμματικά το δίκτυο άμεσης πρόσβασης/μείωσης βλάβης: ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ ■ Μονάδα Άμεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) ■ Σταθμός Φροντίδας Εξαρτημένων Ατόμων ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΑΤΟΜΩΝ (ΚΕΘΕΑ) ■ Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης OFF CLUB, Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ ■ Κινητή Μονάδα STREET WORK, Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ ■ Διαγνωστικό Κέντρο, Πρόγραμμα Άμεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ ■ Συμβουλευτική Μονάδα Άμεσης Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ ■ Διαπολιστισμικό Μεταβατικό Πρόγραμμα Ημερήσιας Φροντίδας MOSAIC ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΓΙΑΤΡΟΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ■ Πρόγραμμα «δουλειά-στο-δρόμο» ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΕΝΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ, ΔΗΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ■ Πρόγραμμα «δουλειά-στο-δρόμο» ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ PRAKSIS ■ Προγράμματα Ανάπτυξης Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας Τηλεφωνικές Γραμμές Ανοιχτή Γραμμή (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ) 210 3617089
|