Είναι γεγονός ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, σε όλες σχεδόν τις ανεπτυγμένες χώρες, έχει σημειωθεί μια σημαντική ανάπτυξη του «τρίτου τομέα» της οικονομίας, του τομέα της «κοινωνικής οικονομίας».

Στον τομέα αυτό, στον οποίο εδράζουν πολιτικές με στόχο την αειφόρο ανάπτυξη, την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή, δραστηριοποιούνται μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, κοινωνικές επιχειρήσεις, συνεταιρισμοί, εθελοντικές οργανώσεις και διάφοροι άλλοι τύποι ενώσεων. Η νέα αυτή μορφή κοινωνικά προσανατολισμένης επιχειρηματικότητας στηρίζεται στην αυτοοργάνωση των πολιτών και στην εθελοντική προσφορά υπηρεσιών στη βάση της αλληλεγγύης και της συνεργασίας.

Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες αλλά και την παγκόσμια πρακτική, ο τομέας της κοινωνικής οικονομίας συμβάλλει στην κάλυψη των «κενών χώρων» που αφήνουν μεγάλα τμήματα της ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών, συνήθως κοινωνικού χαρακτήρα, των οποίων η παραγωγή και η διάθεση από τους μηχανισμούς της ελεύθερης αγοράς κρίνεται ασύμφορη, η δε παροχή τους από το κράτος πολλές φορές ανέφικτη.

Υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα, η έννοια και οι δραστηριότητες του τομέα της κοινωνικής οικονομίας δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένες. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), στη χώρα μας δεν παρατηρούνται ιδιαίτερα αξιοσημείωτες προσπάθειες ανάπτυξης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

Οι όποιες απόπειρες σύστασης κοινωνικών επιχειρήσεων χαρακτηρίζονται από αποσπασματικότητα, συνήθως έχουν άτυπο ή/και παράτυπο χαρακτήρα και εκλαμβάνονται από την κοινωνία ως «φιλανθρωπικές δράσεις» και «ευεργεσίες».
Τα βασικότερα προβλήματα που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη του τομέα της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα είναι:

• Η έλλειψη θεσμικής υποστήριξης, με την ανυπαρξία ενός σαφούς, ξεκάθαρου και ευέλικτου θεσμικού και κανονιστικού πλαισίου για την ίδρυση, αποτελεσματική λειτουργία και ανάπτυξη των κοινωνικών επιχειρήσεων.
• Η έλλειψη χρηματοδοτικής υποστήριξης, με την περιορισμένη πρόσβαση των φορέων της κοινωνικής οικονομίας στους οικονομικούς πόρους, την έλλειψη μηχανισμών χρηματοδοτικής ενίσχυσης από το κράτος και την ακαμψία των υπαρχόντων χρηματοδοτικών εργαλείων και θεσμών από τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς.
• Η έλλειψη διοικητικής υποστήριξης, με την ανυπαρξία εξειδικευμένων δομών υποστήριξης, συμβουλευτικών υπηρεσιών και προβολής των κοινωνικών επιχειρήσεων και των γενικότερων πρωτοβουλιών στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας.
• Η ανεπάρκεια εξειδικευμένου και έμπειρου ανθρώπινου δυναμικού, που θα στελεχώσει και θα στηρίξει τα επαγγελματικά αντικείμενα που δημιουργεί και τις δεξιότητες που απαιτεί η ανάπτυξη δραστηριοτήτων της κοινωνικής οικονομίας.
• Η περιορισμένη και ανεπαρκής γνώση, η απουσία ενημέρωση και η έλλειψη «τεχνογνωσίας» στην οργάνωση και λειτουργία μιας κοινωνικής επιχείρησης.
• Η απουσία ισχυρής παράδοσης στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, και τα λανθασμένα ή αρνητικά στερεότυπα που έχουν δημιουργηθεί από την ανοργάνωτη και αναποτελεσματική ανάπτυξη κάποιων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στο χώρο της κοινωνικής οικονομίας στο παρελθόν (κυρίως συνεταιριστικές δραστηριότητες).
• Η ανεπάρκεια της δικτύωσης και της ανάπτυξης συνεργασιών μεταξύ φορέων της κοινωνικής οικονομίας και του ιδιωτικού τομέα, σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, στοιχείο απαραίτητο για την ανάπτυξη κοινών επιχειρηματικών δράσεων και πρωτοβουλιών.

Αυτοί οι περιορισμοί δεν έχουν επιτρέψει μέχρι σήμερα τη διαμόρφωση ενός πλαισίου για συζήτηση και προβληματισμό σχετικά με τις προοπτικές του τομέα της κοινωνικής οικονομίας στη χώρα μας και κατ’ επέκταση της συμβολής του στην αντιμετώπιση των σοβαρών και διαχρονικών προβλημάτων της ανεργίας, της φτώχειας, του κοινωνικού αποκλεισμού, και της οικολογικής καταστροφής.

Πρωτοβουλίες που πρέπει να αναληφθούν
Απαιτείται συνεπώς, μέσα από μία συνεκτική προσέγγιση και ολοκληρωμένη παρέμβαση της πολιτείας με τη συμμετοχή της κοινωνίας, η ενθάρρυνση, καλλιέργεια και ενίσχυση του τομέα της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα ως μέσο για την ενδυνάμωση του παραγωγικού ιστού, την ενίσχυση της απασχόλησης και την τόνωση της κοινωνικής συνοχής.

Για την επίτευξη του στόχου αυτού, πέρα από τις υφιστάμενες δομές εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, απαιτείται συνδυασμός πολιτικών, δράσεων και ενεργειών, οι οποίες να επιχειρούν να δημιουργήσουν το κατάλληλο ευνοϊκό πλαίσιο ανάπτυξης πρωτοβουλιών κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα.
Σημαντικές πρωτοβουλίες στην κατεύθυνση αυτή μπορεί να είναι:

• Η δημιουργία κεντρικής, αλλά πολυεπίπεδης δομής υποστήριξης των φορέων της κοινωνικής οικονομίας. Στόχος αυτής πρέπει να είναι η παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών για την ενημέρωση, κατάρτιση και συμβουλευτική ενίσχυση και τεχνική στήριξη των πρωτοβουλιών της κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα.
• Η ίδρυση και λειτουργία ενός θεσμικού φορέα που θα αφιερωθεί στην προώθηση της κουλτούρας της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στη χώρα και θα συμβάλλει στη δρομολόγηση κατάλληλων παρεμβάσεων για τη βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου και των κανονιστικών ρυθμίσεων.
• Η ανάπτυξη και αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και η μεταφορά, ανταλλαγή και ενσωμάτωση της τεχνογνωσίας σε διακρατικό επίπεδο για την προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας με τη χρήση καινοτόμων εργαλείων και μεθόδων.
• Η εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση, ενημέρωση και ενεργός συμμετοχή νέων ανθρώπων σε όλα τα στάδια σχεδιασμού και υλοποίησης της επιχειρηματική δραστηριότητας, καθώς και η παραγωγή εκπαιδευτικών εργαλείων στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας.
• Η σχεδίαση και λειτουργία Παρατηρητηρίου για την κοινωνική οικονομία στην Ελλάδα με βασικούς στόχους την επιστημονική επεξεργασία και τεκμηρίωση θεμάτων κοινωνικής επιχειρηματικότητας και οικονομίας, την εκπόνηση προτάσεων για τη διαμόρφωση κατάλληλου θεσμικού πλαισίου και την κατανόηση της διεθνούς καλής πρακτικής και των δομών υποστήριξης του τομέα της κοινωνικής οικονομίας.
• Η ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων και η ανάπτυξη και αξιοποίηση κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων για τη χρηματοδότηση των νέων μορφών επιχειρηματικής δραστηριότητας.
• Η ευαισθητοποίηση του ευρύτερου δημόσιου τομέα, και κυρίως της τοπικής αυτοδιοίκησης, στην κατεύθυνση δρομολόγησης, συντονισμού και διάχυσης των δραστηριοτήτων κοινωνικής οικονομίας σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

Εκτός, όμως, από τις πρωτοβουλίες της πολιτείας, απαιτείται και η αλλαγή της νοοτροπίας του επιχειρηματικού κόσμου, με τη συνειδητοποίηση από μέρους του της ανάγκης ενδυνάμωσης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και της υιοθέτησης και εφαρμογής ενός προτύπου αξιών επιχειρηματικής ηθικής.1

Σύμφωνα με τα ανωτέρω, και στη βάση των δράσεων σε εμβρυϊκό στάδιο που έχουν ήδη αναληφθεί και έχουν δει το φως της δημοσιότητας στη χώρα μας, ο τομέας της κοινωνικής επιχειρηματικότητας μπορεί να αποτελέσει ένα καινοτόμο και δυναμικό πεδίο δράσης, ικανό να συνθέτει και να αξιοποιεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του πληθυσμού, να αναδεικνύει και να τονώνει τις δεξιότητες του, να συμβάλλει στην καταπολέμηση των ανισοτήτων και διακρίσεων που πλήττουν ευπαθείς ομάδες, να προωθεί πολιτικές ίσων ευκαιριών, να αξιοποιεί προϊόντα και υπηρεσίες και να μετουσιώνει τις διάχυτες αλλά άτυπες μορφές κοινωνικής αλληλεγγύης που επικρατούν στη χώρα μας σε επιχειρήσεις κοινωνικού χαρακτήρα.

Επιχειρηματικότητα και Κοινωνική Αλληλεγγύη
Του Χρήστου Κ. Σταϊκούρα.

1. Ερευνες στη Μεγάλη Βρετανία δείχνουν πως οι καταναλωτές στρέφονται όλο και περισσότερο στην αγορά προϊόντων εταιρειών που επιδεικνύουν ιδιαίτερη κοινωνική και περιβαλλοντική ευαισθησία.