του Αλέξανδρου Δεληγιάννη *

Ο υπότιτλος του παρόντος κειμένου θα μπορούσε να είναι «από τη θεραπεία στην πρόληψη», διότι έτσι θα μπορούσε να περιγραφεί συνοπτικά η πορεία εξέλιξης της πράσινης επιχειρηματικότητας τις τελευταίες δεκαετίες.

Η έννοια της «πράσινης» επιχειρηματικότητας συνάδει με την πράσινη ή οικολογική πολιτική, υπονοεί δηλαδή μια επιχειρηματικότητα που στοχεύει στη βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος ή, τουλάχιστον, στη μη υποβάθμισή της. Η αναγνώριση τέτοιων ενδεχόμενων επιχειρηματικών ευκαιριών απαιτεί μια μεθοδική κατανόηση των τρόπων που επηρεάζουμε το περιβάλλον.

Στην παρούσα προσέγγιση θα αξιοποιήσουμε ένα αναλυτικό περιβαλλοντικό εργαλείο που αναπτύχθηκε για έναν αρκετά διαφορετικό σκοπό, από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος. Πρόκειται για το μοντέλο DPSIR για τους περιβαλλοντικούς δείκτες, το οποίο αναφέρεται:

(1) Στις Κινητήριες Δυνάμεις (Driving Forces), όπως είναι οι παραγωγικές διαδικασίες, και
(2) τις σχετικές Πιέσεις (Pressures) που ασκούνται
(3) στην υφιστάμενη Κατάσταση (State) των περιβαλλοντικών πόρων,
(4) με αποτέλεσμα συγκεκριμένες Επιπτώσεις (Impacts) και
(5) τις συνεπακόλουθες πολιτικές Ανταπόκρισης (Responses) κάθε μορφής

Αν και αποτελεί εκλαΐκευση, το μοντέλο παρέχει μια καλή εποπτεία της σύνθετης επίδρασης της παραγωγικής διαδικασίας στους περιβαλλοντικούς πόρους. Για παράδειγμα, δείχνει ότι η επίδραση αυτή δεν είναι απαραίτητα άμεση, αλλά μπορεί να προκύπτει ως συνέπεια συγκεκριμένων επιλογών, όπως είναι η χρήση φυτοφαρμάκων στη γεωργία.

Κατ' αντιστοιχία με τις πολιτικές Ανταπόκρισης του μοντέλου DPSIR, μπορούμε να αναγνωρίσουμε επιχειρηματικές ευκαιρίες σε καθεμία από τις ενότητες, από τις Κινητήριες Δυνάμεις μέχρι τις Επιπτώσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι ιστορικά η εξέλιξη ακολούθησε μάλλον την αντίστροφη πορεία, στοχεύοντας πρώτα στην απόσβεση των Επιπτώσεων και τελευταία στη μεταρρύθμιση των Κινητηρίων Δυνάμεων.

Παρακάτω δίνουμε παραδείγματα για κάθε ενότητα από την ελληνική πραγματικότητα. Παρότι υπάρχουν πιο εντυπωσιακά παραδείγματα σε άλλες χώρες, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία στην Ελλάδα έχει ήδη αντιληφθεί πολλές πράσινες επιχειρηματικές ευκαιρίες.

Περιορίζοντας τις Επιπτώσεις: Το πιο απλό παράδειγμα είναι οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη διαχείριση στερεών αποβλήτων, από το μελετητικό σκέλος, μέχρι τα ιδια τα έργα και τη λειτουργία τους. Σε αυτές περιλαμβάνονται και τα διάφορα Συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, ή ανακύκλωσης όπως συνήθως καταχρηστικά αναφέρονται. Τον περασμένο Μάρτιο, η γνωστή LAMDA Development ανακοίνωσε την ίδρυση θυγατρικής εταιρείας που θα δραστηριοποιείται στη διαχείριση στερεών αποβλήτων. Μια ακόμη ένδειξη των προοπτικών ανάπτυξης του κλάδου;

Διατηρώντας την καλή Κατάσταση των περιβαλλοντικών πόρων: Στην προστασία των φυσικών πόρων δραστηριοποιούνται πολλές περιβαλλοντικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, καθώς και οι Φορείς Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών. Ένα παράδειγμα κερδοσκοπικής δραστηριότητας στον τομέα αυτόν είναι το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο, ένας χώρος δηλαδή για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Μειώνοντας τις Πιέσεις: Στη μείωση των Πιέσεων δραστηριοποιούνται μεταξύ άλλων εταιρείες που εφαρμόζουν τεχνολογίες αντιρρύπανσης στη βιομηχανία, π.χ. τις λεγόμενες end of pipe solutions όπως είναι τα φίλτρα. Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση στην ενότητα αυτή είναι οι Εταιρείες Ενεργειακών Υπηρεσιών (Energy Services COmpanies - ESCOs). Στις υπηρεσίες των εταιρειών αυτών περιλαμβάνεται η διενέργεια ενεργειακών αξιολογήσεων σε κτίρια και εγκαταστάσεις και η παροχή τεχνικών συμβουλών για τη βελτίωση της ενεργειακής τους απόδοσης. Αντίθετα με τις κλασικές end of pipe solutions, οι υπηρεσίες των ESCOs οδηγούν γενικά σε μείωση του λειτουργικού κόστους, μπορούν δηλαδή να είναι αυτοχρηματοδοτούμενες.

Αλλάζοντας τις Κινητήριες Δυνάμεις: Στην πιο «ώριμη» κατηγορία βρίσκονται οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν στην αναδιάρθρωση των ίδιων των παραγωγικών διαδικασιών. Είναι οι επιχειρήσεις της πράσινης οικονομίας του μέλλοντος, των οποίων η κύρια δραστηριότητα εντάσσεται αρμονικά στους περιβαλλοντικούς κύκλους -νερό, ενέργεια, υλικές εισροές και εκροές. Το πιο προφανές παράδειγμα είναι οι επιχειρήσεις των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), των οποίων η δραστηριότητα δεν υποβαθμίζει την ποιότητα των πόρων που αξιοποιεί (ήλιος, αέρας, νερό, βιομάζα). Ένα άλλο πιο καινοτόμο παράδειγμα είναι το «κλείσιμο» των παραγωγικών κύκλων, η αξιοποίηση δηλαδή όλων των παραπροϊόντων μιας παραγωγικής διαδικασίας, στην ίδια ή σε μια παράλληλη διαδικασία. Όπως σοφά αναφέρει μια τέτοια εταιρεία, τα απόβλητα είναι προϊόντα τα οποία δεν μπορούν να πουληθούν, άρα γιατί να τα παράγουμε; Γιατί όμως χαρακτηρίζουμε την τελευταία προσέγγιση ως πιο ώριμη; Η απάντηση είναι κάτι που ήδη γνώριζε ο Ιπποκράτης: ότι η πρόληψη είναι πιο αποτελεσματική από τη θεραπεία. Με όρους θερμοδυναμικής, θα λέγαμε ότι η αύξηση της εντροπίας συνεπάγεται απώλεια ενέργειας σε κάθε κρίκο της αλυσίδας από τις Κινητήριες Δυνάμεις ως τις Επιπτώσεις. Εν ολίγοις, το ενεργειακό - και κατά συνέπεια το οικονομικό- κόστος του περιορισμού των Επιπτώσεων είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό της αλλαγής των αρχικών Κινητηρίων Δυνάμεων και των σχετικών Πιέσεων.

η πράσινη επιχειρηματικότητα που συνδέεται με την αναδιάρθρωση της παραγωγικής διαδικασίας είναι αυτή που έχει τις καλύτερες προοπτικές μακροπρόθεσμης κερδοφορίας

Από την άλλη μεριά θα μπορούσε κανείς να πει ότι η άμεση προστασία της Κατάστασης των περιβαλλοντικών πόρων, π.χ. με την απομόνωσή τους από τις όποιες Πιέσεις έχει επίσης χαμηλό ενεργειακό κόστος. Πράγματι, σε περιπτώσεις απομακρυσμένων φυσικών πόρων, όπως είναι ο ορυκτός πλούτος της Ανταρκτικής, το ενεργειακό κόστος της πρόσβασης σε αυτούς είναι τόσο υψηλό που διερωτάται κανείς αν το αποτέλεσμα αξίζει τον κόπο και τις «παράπλευρες απώλειες», έστω και με στενά οικονομικά κριτήρια. Δυστυχώς όμως, η Κατάσταση των πόρων βρίσκεται συνηθέστερα εντός της σφαίρας επιρροής των Κινητηρίων Δυνάμεών μας, τόσο λόγω της εξάπλωσης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, όσο και της μεγάλης ακτίνας δράσης των σχετικών Πιέσεων, όπως στην περίπτωση της καταστροφής του όζοντος της στρατόσφαιρας από τη χρήση συγκεκριμένων ψυκτικών μέσων.

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η πράσινη επιχειρηματικότητα που συνδέεται με την αναδιάρθρωση της παραγωγικής διαδικασίας είναι αυτή που έχει τις καλύτερες προοπτικές μακροπρόθεσμης κερδοφορίας. Ταυτόχρονα, είναι εκείνη που έχει περισσότερες πιθανότητες να εκτοπίσει σταδιακά άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες -πράσινες ή μη- που σχετίζονται με το περιβάλλον. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη των ΑΠΕ θα μειώσει μακροπρόθεσμα την ανάγκη εξόρυξης ορυκτών καυσίμων -ή ενδεχομένως θα επέλθει ως συνέπεια της αναμενόμενης σπανιότητάς τους. Αντιστοίχως, η ανάπτυξη κλειστών κύκλων παραγωγής και πλήρως ανακυκλώσιμων προϊόντων θα περιορίσει τα απόβλητα και, κατά συνέπεια, την ανάγκη διαχείρισής τους.

Η παραπάνω ανάλυση εκ των πραγμάτων εκλαϊκεύει την πραγματικότητα, χωρίς όμως να χάνει την ουσία. Τα συμπεράσματά της επιβεβαιώνονται μέρα με τη μέρα. Άλλωστε, αν δούμε την εξέλιξη της επιχειρηματικότητας σε άλλους τομείς της οικονομίας θα διαπιστώσουμε ότι αυτή κινήθηκε μακροπρόθεσμα προς αντίστοιχες κατευθύνσεις, δηλαδή μάλλον προς την υπέρβαση, παρά τη διαχείριση των προβλημάτων