Του Βαγγέλη Δαρούσου

«Τι είναι η διάρρηξη μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυση της;» αναρωτιόταν ο Μπρεχτ στην «'Οπερα της πεντάρας» του, διατυπώνοντας μια σκέψη που δεν έχει σταματήσει να βρίσκει αναρίθμητους κοινωνούς. Τα υπέρογκα υπερκέρδη των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων σε συνδυασμό με τη συχνή παραβίαση των κανόνων δεοντολογίας προκαλούν, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης, το κοινωνικό σύνολο.

Ωστόσο, φαίνεται πως και αυτό το νόμισμα έχει δύο όψεις: τι είναι οι «ηθικές» ή «εναλλακτικές» τράπεζες;

Οι περισσότερες τράπεζες αυτού του τύπου είναι προϊόντα των µεγάλων κοινωνικών κινηµάτων των δεκαετιών του ‘60 και του '70. Τότε σχηματίστηκε η άποψη ότι ένα μεγάλο κοινό θα προτιµούσε να συνδυάσει µια λογική απόδοση της αποταµίευσής του, µε την εγγύηση ότι αυτή θα ήταν ικανή να προσθέσει κάτι στην προσπάθεια για κοινωνική ανάπτυξη και πρόοδο.

Ήταν αντιληπτό πως το κλασικό τραπεζικό σύστηµα ευνοούσε επιχειρήσεις και δραστηριότητες καταστροφικές πολύ συχνά για την κοινωνία και το περιβάλλον. Έτσι, νέοι τομείς της οικονομίας, όπως το Δίκαιο Εµπόριο, η µικροπίστωση, η βιολογική γεωργία, επιχειρήσεις ανακύκλωσης, που αποσκοπούν στην κοινωνική επανένταξη των αστέγων ή των µειονεκτούντων ατόµων που εργάζονται σε αυτές και τα Τοπικά Συστήµατα Ανταλλαγής (LETS ή SEL), άρχισαν να κερδίζουν το δικό τους μερίδιο από τα εθνικά και κοινοτικά προγράµµατα επιχορηγήσεων.

Οι πρώτες εναλλακτικές τράπεζες κατάφεραν να ικανοποιήσουν τους πελάτες τους, παρέχοντας φτηνότερες τραπεζικές υπηρεσίες και αποδόσεις συγκρίσιμες, και κάποτε ανώτερες, των παραδοσιακών τραπεζών, ενώ ταυτόχρονα οι εταιρείες τής κοινωνικής οικονοµίας ενισχύθηκαν, δανειζόμενες µε χαµηλότερα επιτόκια από τα συνηθισµένα.

Σύµφωνα µε το έγκυρο γαλλικό περιοδικό «Que Choisir», από τα 440 εκατ. ευρώ που εισέρευσαν το 2004 στις γαλλικές ηθικές τράπεζες, τα 138 εκατ. διατέθηκαν για τη χρηµατοδότηση 8.000 µικρών επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονοµίας. Πρακτικά, δημιουργήθηκαν 13.400 νέες θέσεις εργασίας (οι περισσότερες για µακροχρόνια άνεργους και µειονεκτούντα άτοµα),  βρήκαν στέγη 800 οικογένειες στη Γαλλία και δόθηκαν  900.000 δάνεια µικροπίστωσης σε εξαθλιωµένους πολίτες τού Τρίτου Κόσµου, οι οποίοι µε ένα δάνειο µερικών δεκάδων δολαρίων κατάφεραν να ανοίξουν τη δική τους επιχείρηση, διεκδικώντας αξιοπρεπή διαβίωση.

Ταυτόχρονα, «πράσινα» κεφάλαια  χρηµατοδοτούν την ανάπτυξη τεχνολογιών και επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών φιλικών προς το περιβάλλον. Στη λειτουργικότητα των «ηθικών τραπεζών» συμβάλλουν η παντελής έλλειψη δαπανών για επιθετική διαφήµιση, για δηµιουργία και λειτουργία µεγάλου δικτύου υποκαταστηµάτων,  μετοχικά µερίσµατα και υψηλούς µισθούς στους ανώτερους τραπεζικούς υπαλλήλους.

Πολλοί οικονοµολόγοι από το χώρο τής Αριστεράς και των εναλλακτικών κινηµάτων  εργάζονται σε αυτές τις τράπεζες, με αντάλλαγμα έναν αξιοπρεπή µισθό και ένα εργασιακό αντικείμενο κοντά στις αρχές τους. Για να μειώσουν στο ελάχιστο τα έξοδά τους, η λειτουργία πολλών από τις τράπεζες στηρίζεται στην επικοινωνία µε τους πελάτες τους µέσω του ταχυδροµείου, του τηλεφώνου και του Ίντερνετ. Χαρακτηριστικό είναι ότι η αµερικανική Smile Bank, δραστηριοποιείται αποκλειστικά στο Διαδίκτυο!

Οι τράπεζες αυτές είναι ουκ ολίγες: Υπάρχουν στην Αγγλία (Shared Interest, Co-operative Bank, Charity Bank), τη Γαλλία (Credit Cooperatif, Nef, Caisse Solidaire du Nord Pas-de-Calais, Cofides Nord-Sud), την Ιταλία (Banka Popolara Etica, Consortium Etimos, Cassa Centrale Casse Rurali Trentine), το Βέλγιο (Cr?dal, Hefboom), τη Γερµανία (GLS bank, Bank f?r Sozialwirtschaft), την Ελβετία (Banque Alternative Suisse), την Πολωνία (BISE Bank), την Ισπανία (Fiare Fundazioa), τη Σουηδία (Ekobanken), τη Σλοβακία (Integra Cooperativa), το Μεξικό (Grupo Financiero FINSOL), τις Ηνωµένες Πολιτείες (RSF Social Finance, Co-operative Group ethical policy Smile bank, η υπό ίδρυση Common Good Bank), τον Καναδά (Desjardins, Fondaction). Η ολλανδική Triodos Βank είναι πολυεθνική, αφού δραστηριοποιείται, εκτός Ολλανδίας, στο Βέλγιο, την Αγγλία και την Ισπανία.

Ωστόσο, πηγαίνοντας ανάποδα στην καπιταλιστική χρηματοπιστωτική νόρμα,  ανταμείβοντας το κεφάλαιο σε συνάρτηση με το γενικό συμφέρον και την διαφάνεια, οι «εναλλακτικές» τράπεζες καταφέρνουν να επιβιώσουν;  Αρκεί να πει κανείς ότι είναι οι μόνες που δεν τις έπληξε η οικονομική κρίση, ιδιαίτερα αφού το 2008 δεκάδες χιλιάδες νέοι πελάτες στράφηκαν προς τις υπηρεσίες τους. Τα περισσότερα προϊόντα τους βρίσκονται έξω από τη ζώνη κινδύνου, μην έχοντας ουσιαστικά σχέση με το χρηματιστήριο. Αλλά και σε αυτή την περίπτωση, όμως, οι βραχυπρόθεσμες ζημιές τους είναι μικρές και τα μακροπρόθεσμα κέρδη τους παραμένουν ικανοποιητικά.

Ίσως η μέχρι τώρα επικρατούσα λογική της αναζήτησης του άμεσου κέρδους σε ένα περιβάλλον άκρατης υπερεκμετάλλευσης φυσικών και ανθρώπινων πόρων φτάνει στο τέλος της. Όλα μοιάζουν ρευστά όταν η αιχμή του δόρατος του καπιταλισμού, το τραπεζικό σύστημα, αλλάζει χέρια...