Απόσπασμα απο το βιβλίο του κ. Βασίλειου Τακτικού

Θεσμοί & εφαρμογές της κοινωνικής οικονομίας

Το ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών συγκροτημένο ομοσπονδιακά σε κάθε περιφέρεια της Ελλάδας με περισσότερες από 400 οργανώσεις στο δίκτυό του, έχει θέσει ως βασικό του σκοπό την οριζόντια συνεργασία για την κοινωνική οικονομία στην βάση των κοινωνικών αναπτυξιακών συμπράξεων με την Τοπική αυτοδιοίκηση. Ο στόχος αυτός έχει τεθεί από την ίδρυσή του τον Απρίλιο του 2011 και συμπίπτει με το θεσμικό πλαίσιο και το νόμο 4019/2011 για την κοινωνική οικονομία και τις αναπτυξιακές συμπράξεις.

Σκοπός είναι να κινήσει από τα κάτω ένα σχεδιασμό για την κοινωνική οικονομία κάτι που αδυνατεί να κινητοποιήσει η κρατική γραφειοκρατία. Με αυτό τον τρόπο έχουμε για πρώτη φορά τις προϋποθέσεις για την ομοσπονδοποίηση των φορέων που ενδιαφέρονται για την κοινωνική οικονομία με «εργαλείο» τις Κοινωνικές Αναπτυξιακές Συμπράξεις. Το αντικείμενο αυτών των Συμπράξεων είναι οι κοινωνικές και κοινωφελείς υπηρεσίες που σήμερα αποδυναμώνονται ή και καταργούνται από ένα κράτος που πιέζεται δημοσιονομικά λόγω χρέους. Για πρώτη φορά στην Ελληνική νομοθεσία αναφέρεται επίσημα ο όρος «κοινωνική οικονομία», αποσαφηνίζεται η έννοια και καθορίζονται οι κανόνες λειτουργίας των κοινωνικών επιχειρήσεων με την εισαγωγή του νεωτερισμού των «Αναπτυξιακών Συμπράξεων». Η δυναμική αυτών των Συμπράξεων μπορεί να μειώσει το κόστος κοινωφελών υπηρεσιών, να δημιουργήσει τοπική απασχόληση εκεί που το κράτος και η αγορά αδυνατούν, να μειώσει το κόστος συναλλαγών και να εξασφαλίσει βιωσιμότητα υπηρεσιών εκεί που, με συνθήκες κρατικής λειτουργίας, δεν υπάρχει άλλη διέξοδος παρά η κατάργηση. Με βάση αυτό το θεσμικό πλαίσιο οι οργανώσεις της Κοινωνίας Πολιτών μπορούν να αποκτήσουν ένα πιο δυναμικό ρόλο και καθίστανται, σε εθνικό τουλάχιστον επίπεδο, ισότιμος συνομιλητής στον κοινωνικό διάλογο, όσον αφορά τη διανομή των πόρων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου.

Όμως το όραμα για νέο συνεργατισμό στην επιχειρηματικότητα είναι ακόμα αδιαμόρφωτο για τους περισσότερους. Αρκετοί εξακολουθούν να βλέπουν αδιέξοδο και δεν είναι, τουλάχιστον προς το παρόν, διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν το παλιό, που δεν δουλεύει, προς χάριν του καινούργιου που είναι ακόμα αδοκίμαστο κι επομένως τρομακτικό. Κι όμως! Η κοινωνική οικονομία, όπως είδαμε, βασίζεται στην ισορροπία μεταξύ ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων, ανθρώπινων αναγκών και συστημάτων της αγοράς κι αποτελεί ένα οργανικό σύνολο, αλληλεξαρτήσεων μεταξύ οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών, πολιτισμικών δράσεων και προσπαθειών.

Εκεί ακριβώς βρίσκεται το στοίχημα! Σε μια χώρα όπου η ατομική πρωτοβουλία και η μοναχική δράση αποτελούν λάβαρο, σε μια χώρα όπου επιχειρήσεις διαλύονται εν μια νυκτί «λόγω ασυμφωνίας χαρακτήρων» η δημιουργία αναπτυξιακών συμπράξεων θέτει σαν απαραίτητη προϋπόθεση τη συνεργασία! Η Οργανωμένη Κοινωνία Πολιτών, έχει και στο παρελθόν δείξει τη δυναμική, τη προσαρμοστικότητα και την διαφορετικότητα της. Τόσο για τους φορείς της όσο και τους συνειδητοποιημένους εθελοντές που την πλαισιώνουν η αυτοργάνωση κι η ομαδικότητα ήταν πάντα τρόπος δουλειάς και τρόπος αντιμετώπισης των δυσκολιών. Οι κοινωνικές συμπράξεις προήλθαν σαν ανάγκη θεσμοθέτησης δράσεων που ήδη λειτουργούσαν προσφέροντας τη δυνατότητα περαιτέρω αξιοποίησης του κοινωνικού, εθελοντικού και ηθικού κεφαλαίου για την ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε τομείς κοινωνικής ωφέλειας.

Οι αναπτυξιακές συμπράξεις δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια τεχνοκρατική διατύπωση αυτού που συμβαίνει ήδη. Της οριζόντιας συνεργασίας και δικτύωσης των Οργανώσεων της Κοινωνίας Πολιτών. Όμως οι οργανώσεις θα πρέπει να δείξουν ευρύτητα πνεύματος και να αντιδράσουν άμεσα επειδή όλα αυτά είναι περίπλοκες διαδικασίες για τα μέχρι τώρα δεδομένα. Και για να είμαστε ρεαλιστές, δεν θα πρέπει να πιστεύουμε ότι τα φαινόμενα του παρελθόντος έληξαν κι αρχειοθετήθηκαν με έναν νόμο. Πάντα θα υπάρχουν κάποιοι που θα μεθοδεύουν και θα κατεργάζονται τεχνάσματα προκειμένου να καρπωθούν τα μέγιστα και να ικανοποιήσουν πελατειακές σχέσεις παλαιού τύπου.

Οι Οργανώσεις της Κοινωνίας Πολιτών οφείλουν να οργανωθούν περισσότερο σε περιφερειακές συμπράξεις, ακολουθώντας λίγο πολύ την δομή και τη λογική του σχεδίου ‘Καλλικράτης’ στις 13 περιφέρειες αλλά και σε θεματικές σύμφωνα με το εξειδικευμένο πεδίο δράσης τους ή το γνωστικό τους αντικείμενο, και στη συνέχεια να συνεργαστούν είτε με τη τοπική αυτοδιοίκηση είτε με τη περιφέρεια προκειμένου να αναλάβουν την υλοποίηση συγκεκριμένων προγραμμάτων. 

Η Κοινωνία πολιτών έχει ήδη καταφέρει πολλά κι έχει μέχρι τώρα παρέμβει δυναμικά στον δημόσιο διάλογο, αλλά πρέπει να έχει κάτι μεγάλο κι ουσιαστικό, μια ουσιαστική και δομημένη παρουσία, αν θέλει να αυξήσει τη διαπραγματευτική της ικανότητα και να έχει αποτελέσματα. Και οι συμπράξεις, εκτός όλων των άλλων, προσφέρουν αυτή την ευκαιρία. Το Πανελλήνιο Παρατηρητήριο ως ενιαία κοινωνική σύμπραξη έβαλε τα θέματα που την αφορούν την κοινωνική οικονομία στην βουλή, τάραξε τα νερά και στην ουσία, έκανε μια μικρή επανάσταση για τα ελληνικά δεδομένα που είχε σαν αποτέλεσμα να ληφθούν υπόψη και θέσεις των ίδιων των συλλογικών οργανώσεων για τον νόμο για την κοινωνική οικονομία και τις κοινωνικές αναπτυξιακές συμπράξεις ο οποίος. Επί της ουσίας, διεκδίκησε το προβάδισμα της Κοινωνίας Πολιτών όσον αφορά την υλοποίηση προγραμμάτων κοινωνικής οικονομίας. Πρόκειται για ένα μεγάλο επίτευγμα της οριζόντιας συνεργασίας. Η Κοινωνία Πολιτών μπαίνει επιτέλους στο «παιχνίδι» για πρώτη φορά, με 25 ολόκληρα χρόνια καθυστέρηση! Κι ενώ θα έπρεπε ήδη να διαδραματίζει σοβαρό ρόλο από το 1989, όταν δηλαδή η Ελλάδα μπήκε στη διαδικασία των κοινοτικών προγραμμάτων με το λεγόμενο τότε «πρώτο πακέτο Ντελόρ», κρατήθηκε τεχνηέντως σε ύπνωση με στόχο την υφαρπαγή των πόρων που δικαιωματικά της ανήκαν από διάφορους κρατικούς μηχανισμούς και κρατικοδίαιτους.

Πρακτική της εποχής ήταν, με αδιαφάνεια και τεχνοκρατικά τερτίπια, να εκχωρείται όσο το δυνατόν μικρότερο κομμάτι Ευρωπαϊκών πόρων στη Κοινωνία Πολιτών μέσω των κανονικών οδών και το υπόλοιπο να μοιράζεται μέσω υπουργών, βουλευτών, πολιτικών γραφείων και κομμάτων μέσα από πελατειακές πολιτικές σχέσεις. Σήμερα, αυτό που διεκδικείται για πρώτη φορά στην Ελλάδα είναι ο χώρος της Κοινωνίας Πολιτών να θεωρείται ισότιμος δικαιούχος και συνομιλητής και δεν απομένει παρά η ίδια η Κοινωνία Πολιτών να το επιβάλλει αυτό με τη παρουσία της. Η δυσκολία βρίσκεται κυρίως στο γεγονός ότι ρόλο κοινωνικών εταίρων και κοινωνικών συνομιλητών, τόσο με το κράτος όσο και με την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση παίζουν οι συνδικαλιστές και τα επαγγελματικά - εμπορικά σωματεία αφού αυτοί, ως ευθέως διαπλεκόμενοι και εμπλεκόμενοι με το κράτος, σαν παλαιότεροι, εμπειρότεροι και με βαθιά εγκατεστημένους πελατειακούς μηχανισμούς, έχουν εκτοπίσει τις Οργανώσεις της Κοινωνίας Πολιτών από όλα τα κοινωνικά φόρουμ και από τη συμμετοχή στην Ελληνική ΕΟΚΕ (Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή).