ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗ ΠΡΑΞΗ

στην αντιμετώπιση της ανεργίας εκεί.. που αδυνατεί το κράτος και η αγορά.

Πολλές φορές στην επικοινωνία μας με νέους ανθρώπους που άνεργοι είναι και αναζητούν δουλειά το ερώτημα είναι: γιατί η κοινωνική οικονομία μπορεί να είναι η λύση στην αντιμετώπιση της ανεργίας εκεί.. που αδυνατεί το κράτος και η αγορά. Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της;

Στο ερώτημα αυτό η απάντηση είναι πρώτον: ότι υπάρχουν αναγκαίες δουλειές για τη κοινωνία που πρέπει να γίνονται με οριακό κόστος, που αποφέρουν μόνον το μεροκάματο χωρίς κέρδος για τον επιχειρηματία, αυτές τις δουλειές έρχεται να κάνει η κοινωνική οικονομία. Κι αυτό συμβαίνει γιατί η κοινωνική οικονομία με τη συνεταιριστική οργάνωση της εργασίας μειώνει το κόστος των συναλλαγών, το κόστος διαμεσολάβησης και το κόστος της γραφειοκρατίας, που σημαίνει και μείωση στο κόστος λειτουργίας και παραγωγής. Αυτό λειτουργεί τελικά υπέρ της βιωσιμότητας των κοινωνικών επιχειρήσεων και των μικρών συνεταιριστικών επιχειρήσεων που σε διαφορετική περίπτωση δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν. Έτσι λοιπόν δημιουργούνται θέσεις εργασίας που σε διαφορετική περίπτωση δεν θα υπήρχαν. Πως ακριβώς συμβαίνει αυτό θα το δούμε στη συνέχεια.

Δεύτερον, η κοινωνική οικονομία υπερβαίνει τα όρια της μισθωτής εργασίας που βρίσκεται σε κρίση, δημιουργώντας από μια άλλη οργάνωση αυτοαπασχόληση. Αυτό σημαίνει ότι στη κοινωνική οικονομία μπορεί να δημιουργείται απασχόληση με τοπικές πρωτοβουλίες, χωρίς να υπάρχει ανάγκη να έλθει το κράτος και ο ιδιώτης επιχειρηματίας ως εργοδότης στην περιοχή του και να επενδύσει.

Αντίθετα, μπορούν πολλοί άνθρωποι μεταξύ τους με τον συνεργατισμό να γίνουν εργοδότες του εαυτού τους και εργολάβοι του συνεταιρισμού τους, επενδύοντας οι ίδιοι στη γνώση, τη συνεργασία και την κοινή εμπιστοσύνη ώστε να δημιουργήσουν επιχειρήσεις.

Το πλεονέκτημά τους είναι ότι δεν περιμένουν από άλλους να ανοίξουν δουλειές, αλλά τις ανοίγουν οι ίδιοι με δική τους πρωτοβουλία, αυτοδιαχειριζόμενοι την κατάστασή τους και την προσφορά της εργασίας που διαθέτουν με αυτόνομο και ευέλικτο τρόπο.

Μπορούν να κάνουν δηλαδή, μικροεπενδύσεις και να δημιουργήσουν απασχόληση και αυτοαπασχόληση εκεί που εκ των πραγμάτων υπάρχουν ανενεργοί-χειμαζόμενοι υλικοί και ανθρώπινοι πόροι και ταυτόχρονα ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών. Το κρίσιμο στοιχείο είναι να ενεργοποιήσουν αυτούς τους στάσιμους πόρους διεκδικώντας ένα μικρό κεφάλαιο εκκίνησης, συνήθως από κοινοτικούς πόρους .

Έτσι, με την κοινωνική οικονομία οι άνθρωποι μπορούν εκ των πραγμάτων να συνειδητοποιήσουν την κατάστασή τους και να αντιμετωπίσουν τον παραλογισμό του συστήματος.

Γιατί για παράδειγμα, είναι παραλογισμός σε μια αγροτική περιοχή στην οποία υπάρχουν χωράφια ακαλλιέργητα και αγροτικά προϊόντα χωρίς μεταποίηση, εκεί οι άνθρωποι να κάθονται και να είναι άνεργοι, χωρίς δυνατότητα να ανταπεξέλθουν στις βασικές ανάγκες τους.

Είναι επίσης παραλογισμός του συστήματος, σε μια πόλη όπου υπάρχουν πολλοί άνεργοι, να εισάγει αυτή η πόλη τα πάντα και οι μισοί νέοι που ζουν σε αυτή να έχουν παραιτηθεί από κάθε προσπάθεια και να περιμένουν έναν διορισμό στο κορεσμένο από δημόσιους υπαλλήλους δημόσιο τομέα.

Εδώ ο ρόλος του Δήμου, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και κατ’ επέκταση του κράτους δεν είναι να τους προσλάβει όλους ως δημοτικούς υπαλλήλους γιατί προφανώς δεν έχει από πού να τους πληρώσει. Γνωρίζουμε μάλιστα ότι όταν το κράτος υπερβαίνει τα όριά του με το γνωστό πελατειακό σύστημα, αυτό είναι καταστρεπτικό για το σύνολο της κοινωνίας.

Τι μπορεί να κάνει λοιπόν ένας δήμος; Μπορεί απλά να συμβάλλει και να βοηθήσει από την πλευρά του στην ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, με την διάθεση υποδομών εκθεσιακών χώρων και την διάθεση ανενεργών υλικών πόρων, με τη δημιουργία φιλικού κλίματος για να ευδοκιμήσουν οι κοινωνικές επιχειρήσεις.

Ασφαλώς, κάτι ανάλογο μπορεί να κάνει η εκκλησία και το κράτος όπου έχουν πόρους και ιδιοκτησίες ανεκμετάλλευτες.

Τρίτον, κάποιοι μας ρωτάνε αφελώς ίσως, γιατί το κράτος και οι Δήμοι δεν κάνουν μεγάλες επενδύσεις για να βρει ο κόσμος δουλειά και το λένε αυτό λες και το παραδοσιακό πελατειακό πολιτικό σύστημα δεν ήθελε κάτι τέτοιο.

Σας πληροφορώ ότι πάρα πολύ θα τους βόλευε, μοιράζοντας θέσεις εργασίας να παραμείνουν στην εξουσία. Το πρόβλημα επομένως είναι όχι ότι δεν θέλουν αλλά γιατί δεν μπορούν.

Όταν οι μεγάλες παραγωγικές επιχειρήσεις δεν είναι ανταγωνιστικές σε σχέση με το διεθνές εξωτερικό περιβάλλον και συνεπώς μπαίνουν μέσα οικονομικά, το κράτος αναγκάζεται να τις συντηρεί όσο μπορεί, βάζοντας δυσβάστακτους φόρους πάνω στις υγιείς επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα να δυσκολεύει τις συνθήκες επιβίωσης ιδιαίτερα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Πρέπει να καταλάβουμε ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να ανταγωνιστεί π.χ. τις Ινδίες και την Κίνα στην κλωστοϋφαντουργία. Επομένως θα πρέπει να πάμε σε άλλες παραγωγικές προτεραιότητες και άλλες μορφές επιχειρήσεων.

Όπως είναι στον διατροφικό τομέα και σε κάποια άλλα προϊόντα που έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα, με στόχο πρώτα από όλα να μειώσουμε τις εισαγωγές σε προϊόντα διατροφής και μετά να αυξήσουμε τις εξαγωγές.

Ένα άλλο ζήτημα που πρέπει να κατανοήσουμε είναι ότι παγκοσμίως υπάρχουν όρια στη ζήτηση της μισθωτής εργασίας. Είτε το θέλουμε είτε όχι οι θέσεις μισθωτής εργασίας θα μειώνονται σταδιακά χρόνο με τον χρόνο, λόγω της ανάπτυξης των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και της ρομποτικής. Γι΄αυτό θα πρέπει να επινοήσουμε ως αντίδοτο εκ νέου το συνεργατισμό και τη κοινωνική οικονομία.

Αυτό που λέει πολύ καλά και τα εξηγεί ως παγκόσμια τάση ο παγκοσμίου κύρους διανοητής Jeremy Rifkin στα βιβλία του «Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση» και «Το τέλος και το Μέλλον της Εργασίας»

Επομένως εάν τα λάβουμε υπόψη, είναι ανάγκη να προσαρμοστούμε στην εποχή μας.

Ερμηνεύοντας αυτή τη τάση σημαίνει ότι, έχουμε περιορισμό στη μισθωτή εργασία και ότι το μέλλον βρίσκεται στον συνεργατισμό, τους συνεταιρισμούς και την κοινωνική οικονομία.

Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Σημαίνει ότι η απόλυτη εξειδίκευση και η εργασία σε μεγάλες βιομηχανικές μονάδες περιορίζεται. Η εξειδίκευση πλέον σε μεγάλο βαθμό καταλαμβάνεται από τη ρομποτική και για να βρει κάποιος δουλειά θα πρέπει να μάθει να κάνει περισσότερα ένα πράγμα στη ζωή του. Είμαστε αναγκασμένοι λοιπόν να ασχοληθούμε με πολλά, όπως έκαναν οι παππούδες μας στη προβιομηχανική εποχή για να επιζήσουν.

Για παράδειγμα, σ’ ένα χωριό μπορεί να μην υπάρχει κανένα ενδιαφέρον κέρδους από έναν κεφαλαιούχο επενδυτή για μια βιομηχανική επένδυση, γιατί και να το επιχειρήσει κατά πάσα πιθανότητα θα χάσει τα λεφτά του.

Μπορεί όμως σ’ αυτό το χωριό, με την Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία και την συμβολαιακή Γεωργία να δημιουργηθούν δυνατότητες ώστε να απασχοληθούν και να βιοποριστούν αρκετοί νέοι αγρότες.

Ξεκινάω από αυτό για να δώσω μερικά παραδείγματα από χιλιάδες αντικείμενα και προϊόντα που μπορούν να αναπτύξουν οι κοινωνικές επιχειρήσεις:

Στον διατροφικό τομέα στον οποίο υπάγονται και τα αγαθά πρώτης ανάγκης, μπορεί και στο πλαίσιο της κοινωνικά υποστηριζόμενης Γεωργίας να αναπτυχθεί η λεγόμενη συμβολαιακή γεωργία, όπως έχει ήδη αναπτυχθεί στη Ευρώπη και Αμερική και τα κοινωνικά αγροκτήματα.

Αυτού του είδους κοινωνικές αγροτικές επιχειρήσεις στηρίζονται στη συνεταιριστική οργάνωση των καταναλωτών των πόλεων, που αναθέτουν με τη σειρά τους σε αγροτικούς παραγωγικούς συνεταιρισμούς ή ομάδες αγροτών παραγγελίες με τις οποίες καλύπτουν το σύνολο της παραγωγής τους, προς όφελος και των δύο πλευρών. Με αυτή επίσης τη συνεργατική λογική δημιουργούνται και τα κοινωνικά επισκέψιμα αγροκτήματα για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού.

Στον τομέα της υγείας με τη συνεργατική και συνεταιριστική οργάνωση, αξιοποιώντας πολλές φορές ανενεργά δημοτικά η δημόσια κτίρια μπορούν ν΄αναπτυχθούν τα κοινωνικά ιατρεία και οι πολυκλινικές, αντιμετωπίζοντας τόσο το πρόβλημα της ανεργίας όσο και το πρόβλημα του υψηλού κόστους υπηρεσιών υγείας για ανασφάλιστους, αφού τέτοιες κοινωνικές επιχειρήσεις μπορούν και προσφέρουν υπηρεσίες με ελάχιστο κόστος.

Στον τομέα της μεταποίησης μπορεί κατ’ αρχάς να αποφευχθεί το κλείσιμο πολλών εργοστασίων με τη συνεταιριστική οργάνωση της παραγωγής και μπορούν ταυτόχρονα να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας και εισοδήματα σε μικρές συνεταιριστικές μονάδες τυποποίησης και συσκευασίας προϊόντων.

Στον τομέα του τουρισμού μεγάλα πλέον τουριστικά γραφεία με παγκόσμια εμβέλεια λειτουργούν σε συνεταιριστική βάση. Από την άλλη πλευρά, τοπικές κοινότητες και περιοχές προβάλλουν τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα και διαχειρίζονται υπηρεσίες συνεργατικά. Ειδικές μορφές τουρισμού όπως ο οικοτουρισμός, αγροτουρισμός και βιοτουρισμός αναπτύσσονται συνεταιριστικά. Σε κάθε περίπτωση είναι ένας τομέας που μπορούν να δημιουργηθούν πολλές νέες θέσεις εργασίας.

Στο εμπόριο και στο ηλεκτρονικό εμπόριο υπάρχουν πολλά επιτυχημένα παραδείγματα με κοινωνικά supermarket, κοινωνικά παντοπωλεία και κάθε είδους καταναλωτικούς συνεταιρισμούς που δημιουργούν επιπλέον απασχόληση και κοινωνική προσφορά. Το ηλεκτρονικό εμπόριο επίσης μέσα από τους κοινωνικούς συνεταιρισμούς προσφέρει νέες δυνατότητες για μικρούς παραγωγούς, ακόμη και σε απομακρυσμένες περιοχές να διαθέσουν τα προϊόντα τους.

Στον τομέα των υπεργολαβιών στους Δήμους και τις μεγάλες επιχειρήσεις, οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί ως ενώσεις προσώπων μπορούν να αποτελέσουν το κατάλληλο θεσμικό εργαλείο για αναθέσεις έργων υπεργολαβιών, αντιμετωπίζοντας πιο ευέλικτα το πρόβλημα της ανεργίας.

Στην εκπαίδευση-επιμόρφωση-δια βίου μάθηση, τα κοινωνικά φροντιστήρια και κοινωνικά εκπαιδευτήρια μπορούν να κάνουν προσιτή την εκπαίδευση και επιμόρφωση σε άτομα με χαμηλά εισοδήματα, αλλά και να δώσουν ευκαιρίες απασχόλησης σε νέους επιστήμονες.

Στο περιβάλλον και την πράσινη ανάπτυξη, η εξοικονόμηση της ενέργειας των κτιρίων, οι πράσινες στέγες η κομποστοποίηση και ανακύκλωση είναι τομείς οι οποίοι με τους κοινωνικούς συνεταιρισμούς μπορούν να προσφέρουν θέσεις εργασίας.

Ένας άλλος τομέας εφαρμογής είναι στο ίντερνετ-πληροφορική και την ενημέρωση. Εδώ συντελείται ήδη μια τεχνολογική και παράλληλα κοινωνική επανάσταση μείωσης του οριακού κόστους στην αναπαραγωγή και διακίνηση πνευματικών προϊόντων και γνώσης, αφού όπως φαίνεται μόνον συνεργατικά μπορούν να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας και σε αυτό το κομμάτι της αγοράς.

Στον τομέα των συμβουλευτικών υπηρεσιών μολονότι υπάρχουν πάρα πολλοί νέοι επιστήμονες άνεργοι - νομικοί. οικονομολόγοι, μηχανικοί, γεωπόνοι, περιβαλλοντολόγοι και πλήθος άλλες ειδικότητες - εντούτοις στη χώρα μας υπάρχει έλλειμμα συμβουλευτικών υπηρεσιών και το κόστος είναι ακριβό. Οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί και σ’ αυτόν τον τομέα σίγουρα είναι μια λύση απέναντι στην ανεργία.  

Οι Συνεταιριστικές τράπεζες, που υπάρχουν βέβαια και στη χώρα μας, μπορούν να βρουν μεγαλύτερο ζωτικό χώρο μέσα από ένα συνολικό σχέδιο για τη κοινωνική οικονομία στο οποίο μπορεί να συμμετέχει ενεργά και η Τ.Α. για να είναι πιο αποτελεσματικό.

Στο ερώτημα που επανέρχεται συχνά κατά πόσο θα βρεθούν οι πόροι για επενδύσεις στη κοινωνική οικονομία σε μια περίοδο κρίσης, η απάντηση είναι ότι υπάρχουν διαθέσιμοι πόροι από την ΕΕ που κακοδιαχειριζόμαστε ως χώρα.

Από το 1990 έχουν ξοδευτεί πολλά δις για την κοινωνική οικονομία, αλλά ελάχιστα έφθασαν στο προορισμό τους. Αντιθέτως, πολλά εξανεμίστηκαν σε επιδοτήσεις συμβασιούχων σε stage, σε πεντάμηνα και εξάμηνα κοινωφελή προγράμματα και στη γνωστή «βιομηχανία» σεμιναρίων με μηδαμινά αποτελέσματα για την ίδια την κοινωνική οικονομία.

Τα λεφτά δηλαδή που διατέθηκαν δεν έφτασαν και δεν επενδύθηκαν στην κοινωνική επιχειρηματικότητα, ούτε και στην ανάπτυξη της παραγωγικής διαδικασίας, αλλά δόθηκαν ως πρόσκαιρα επιδόματα. Έτσι όμως είναι προφανές ότι δεν δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας με διάρκεια, αλλά οι επιδοτήσεις λειτουργούν μόνον ως παυσίπονο κατά της ανεργίας.

Για παράδειγμα η επιδότηση 1000 συμβασιούχων για ένα χρόνο οι οποίοι ουσιαστικά θα δουλέψουν για ένα οκτάμηνο και στη συνέχεια θα επιδοτηθούν ως άνεργοι όπως προβλέπει η εργατική νομοθεσία μπορεί να κοστίσει 10-12 εκατ.Ε. Με αυτό το ποσόν ως κεφάλαιο θα μπορούσαν να ξεκινήσουν 100 τουλάχιστον κοινωνικοί Συνεταιρισμοί την επιχειρηματική τους δράση, να κάνουν για ένα χρόνο το έργο των συμβασιούχων με λιγότερο κόστος αλλά ταυτόχρονα να έχουν προοπτική με διαρκή αποτελέσματα.

Το έλλειμμα προοπτικής που παρουσιάζεται εδώ είναι κατ’ εξοχήν Ελληνικό φαινόμενο, γιατί στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες η κοινωνική οικονομία αναπτύσσεται ουσιαστικά και έχει φθάσει το 10% του συνόλου της οικονομίας.

Το πρόβλημα με τη διαχείριση των κοινοτικών πόρων στην Ελλάδα είναι ότι δεν υπάρχει ουσιαστικός δημόσιος διάλογος, αυτό που λέμε διαβούλευση με τη κοινωνία και τους εμπλεκόμενους φορείς. Διαβούλευση για το που θα πάνε οι κοινοτικοί πόροι της κοινωνικής οικονομίας. Στο επίπεδο αυτό όχι μόνον δεν καλούνται οργανώσεις της κοινωνίας Πολιτών, αλλά ούτε η κεντρική Ένωση της Τ.Α., η γνωστή ΚΕΔΕ.

Η δημοσιότητα των προγραμμάτων αυτών που είναι ασφαλώς υποχρεωτική από την Ε.Ε γίνεται συνήθως κατόπιν εορτής, μετά τη κατανομή των πόρων για να βγει η τυπική υποχρέωση. Έτσι έγινε και η μετακίνηση των πόρων, που στο αρχικό σχέδιο ήσαν για την ενίσχυση των κοινωνικών συνεταιρισμών, στον ΟΑΕΔ για τα πεντάμηνα.

Ο καθένας λοιπόν μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματά του.

Εκείνο που μπορεί να κάνει η Τοπική Αυτοδιοίκηση αυτή τη στιγμή είναι να προχωρήσει σ΄αυτό που άφησε στη μέση το Υπουργείο Εργασίας, δηλαδή στην υλοποίηση του νόμου 4019/11, αναλαμβάνοντας τη πρωτοβουλία για την ίδρυση των Αναπτυξιακών Συμπράξεων για την Κοινωνική οικονομία..

Η κοινωνική οικονομία σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες οδηγίες της Ε.Ε., αφορά πριν από όλα την Περιφερειακή Ανάπτυξη και τις τοπικές κοινωνίες και κακώς στην Ελλάδα έχει αφεθεί στη διεύθυνση της κρατικής γραφειοκρατίας, με τα γνωστά αρνητικά αποτελέσματα. Καιρός είναι να αλλάξει αυτή η σχέση.

Στην Ευρώπη το κοινωνικό πείραμα των κοινωνικών επιχειρήσεων πέτυχε χωρίς αμφιβολία και θα μπορούσε να πετύχει και στη χώρα μας.

Επομένως θεωρούμε ότι με σύμμαχο τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, τους κοινωνικούς συνεταιρισμούς και τους ενεργούς πολίτες μπορούμε να πετύχουμε στους νέους θεσμούς της κοινωνικής οικονομίας και να ανακόψουμε το νέο κύμα της ανεργίας με ένα «φυτώριο» νέων κοινωνικών επιχειρήσεων.

Είναι καιρός ως Ευρωπαϊκή χώρα, να κάνουμε αυτό που είναι αυτονόητο πλέον στην Ε.Ε. σχετικά με τη κοινωνική οικονομία.

ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ

Βασίλης τακτικός