Η λύση είναι η κοινωνικοποίηση.

Η μετακίνηση των πληθυσμών με τη μορφή οικονομικών μεταναστών και προσφύγων, δεν είναι «κατάρα» όπως πολλές φορές παρουσιάζεται.  Θετικό παράδειγμα η παρουσία των αλβανών μεταναστών τα τελευταία 25 χρόνια. Οι ροές ανθρώπων μπορεί να γίνει και ευλογία, υπό την προϋπόθεση της ενεργού συμμετοχής της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών.  Ας σημειωθεί ότι, παρά την ανεργία και την συνεχιζόμενη κρίση στη χώρα, η ανάγκη για νέα εργατικά χέρια, για νέους εργαζόμενους, είναι αδήριτη ανάγκη, αλλιώς τα ασφαλιστικά ταμεία θα καταρρεύσουν λόγω γήρανσης του πληθυσμού και έλλειψης ασφαλιστικών εισφορών από νέους εργαζόμενους, κυρίως στους τομείς εντάσεως εργασίας.  Η ενεργοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου, του κόσμου των συλλόγων για την διαχείριση και του προσφυγικού-μεταναστευτικού,  είναι η ουσία της πρότασης που παρατίθεται στο συγκεκριμένο σημείωμα.

Όχι στην κοινωνικοποίηση του προσφυγικού

Στην σημερινή συγκυρία το ρεύμα μεταναστών και προσφύγων προς την Ελλάδα, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί από την ελληνική κρατική μηχανή.  Αυτό έχει αναγνωριστεί και από υπουργικά χείλη. Το ελληνικό κράτος με την ευρεία έννοια (και οι ΟΤΑ) προφανώς δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην πρωτοφανή μετακίνηση πληθυσμών που συμβαίνει  από πέρυσι, ακόμη και αν ήταν πολύ καλά οργανωμένο. Ούτε ασφαλώς μπορεί να δοθεί  λύση με προσλήψεις δημοσίων  και δημοτικών υπαλλήλων μικράς διαρκείας (οκτάμηνα κλπ).

Οι μεγάλες ΜΚΟ. Μήπως πρόκειται για ιδιωτικοποίηση του προσφυγικού;

Η προσφορά των ΜΚΟ στην αντιμετώπιση των προσφυγικών ροών, είναι πραγματικά ανεκτίμητη και αυτό έχει αναγνωριστεί πάλι από υπουργούς. Οι μεγάλες ΜΚΟ της Ελλάδας, αλλά κυρίως του εξωτερικού έχουν δικούς τους πόρους, έχουν μηχανισμό, έχουν εθελοντές, έχουν τεχνογνωσία.  Αυτή είναι η θετική πλευρά.

Ωστόσο δεν έχουν εντοπιότητα, δεν είναι πάντα οικονομικά διαφανείς και δεν μπορούν να βρίσκονται επ’ αόριστον στην περιοχή.  Κυρίως όμως ο εθελοντισμός των μεγάλων ΜΚΟ δεν έχει παράδοση στην Ελλάδα,  είναι αλλοδαπής προέλευσης. Ακόμη κι αν υλοποιείται από ελληνικές ΜΚΟ λειτουργεί μακριά από τοπικές κοινωνίες.  Χωρίς να είναι αυτό υπερβολή, ή προσβολή για το σωτήριο πολλές φορές  έργο που προσφέρουν σε έκτακτες συνθήκες, μπορούμε βασίμως να ισχυριστούμε ότι σε γενικές γραμμές και με πολλές εξαιρέσεις, οι μεγάλες ΜΚΟ λειτουργούν  με «όρους  αγοράς».  Μπορούμε επίσης να ισχυριστούμε ότι, το λειτουργικό κόστος της γραφειοκρατίας των μεγάλων ΜΚΟ, αποτελεί μειονέκτημα και αφαιρεί πόρους που θα μπορούσαν να διατεθούν στις πραγματικές ανάγκες. Ανταγωνισμός,  αναζήτηση χρηματοδοτήσεων, αδιαφάνεια, απόσταση από τοπικές κοινωνίες και τοπικές αγορές, σχεδιασμός από μακριά. Αυτά τα χαρακτηριστικά τις καθιστούν (ίσως όχι πάντα και όχι συνεχώς) ευάλωτες στην κριτική όταν οι τοπικές κοινωνίες διαπιστώνουν ότι κάποιοι που λειτουργούν «επαγγελματικά» αποκτούν πλέον μια σταθερή βάση στην περιοχή τους και λειτουργούν ως ένα «παράλληλο κράτος». Υπάρχει ενδεχόμενο,  αργά ή γρήγορα, οι τοπικές κοινωνίες να μην ανέχονται πλέον μια  τέτοια κατάσταση.

Ο κόσμος των συλλόγων. Η αγνόηση του κοινωνικού κεφαλαίου τους

Υπάρχει μεγάλη συζήτηση, ιδίως στον ακαδημαϊκό χώρο. Υπάρχει «κοινωνία πολιτών» στην Ελλάδα; Υπάρχει εθελοντισμός στην Ελλάδα;

Με την έννοια του «ευρωπαϊκού κεκτημένου» , η απάντηση είναι  «μάλλον όχι».  Ο ευρωπαϊκός εθελοντισμός, ιδίως με την έννοια του διεθνισμού, (προσφορά βοήθειας εκτός συνόρων), είναι μόνο πρόσφατος στην Ελλάδα. Ο εθελοντισμός στην χώρα έχει τοπικά χαρακτηριστικά, είναι η «αγάπη στο χωριό και στη γειτονιά». Αυτός ο εθελοντισμός είναι η συνέχεια των μεγάλων ευεργετών του 19^ου αι. που έχτισαν σχολεία, νοσοκομεία, δημόσια κτίρια, έκανε μεγάλα δημόσια έργα. Σήμερα ο τοπικός εθελοντισμός εξαντλείται στην τήρηση των παραδόσεων, (χοροί, παραδοσιακή μουσική, λαϊκή τέχνη, πανηγύρια, λαογραφικά μουσεία κλπ). Αυτές είναι οι κύριες δραστηριότητες των τοπικών συλλόγων που αποτελούν ήδη μια άτυπη μορφή κοινωνικής οικονομίας, στο βαθμό που παράγουν τοπικό εισόδημα και συντηρούν κάποιες θέσεις εργασίας.

Τα «μειονεκτήματα» του κόσμου των συλλόγων

• Είναι συνήθως οικονομικά εξαρτημένοι από δημάρχους για μικροποσά και αυτό τους οδηγεί και σε πολιτική εξάρτηση. Κάποιοι πρόεδροι εξελίσσονται σε  «παρατρεχάμενους τοπικών αρχόντων». Πολλοί  άλλωστε πρόεδροι συλλόγων συνεχίζουν την καριέρα τους ως δημοτικοί σύμβουλοι, εγκαταλείποντας στους συλλόγους. Αυτή η κατάσταση καταργεί την αυτονομία των τοπικών συλλόγων και αναπτύσσει την δυσπιστία των πολιτών και την ιδιώτευση.
• Δεν έχουν αντιληφθεί οι σύλλογοι την σημασία της προσφοράς τους για την  κοινωνική συνοχή, την δημιουργία τοπικού κοινωνικού κεφαλαίου, την δημιουργία άτυπης οικονομικής δραστηριότητας.
• Δεν έχουν αντιληφθεί, δεν έχουν αξιοποιήσει  ακόμη τις τεράστιες και φτηνές δυνατότητες που προσφέρουν το διαδίκτυο, τα socialmedia για την δικτύωση και την ενεργοποίηση των τοπικών κοινωνιών.

Η ενεργοποίηση των συλλόγων

Διαφορετική μπορεί να είναι η εξέλιξη μόνο αν ενεργοποιηθούν οι χιλιάδες μικρές συλλογικότητες και οι εθελοντικές οργανώσεις της χώρας για την αντιμετώπιση της οικονομικής,  αλλά και της πολιτισμικής κρίσης που βιώνει η χώρα, για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού, μέσω από την δημιουργία του απαραίτητου κοινωνικού κεφαλαίου για την δημιουργία θέσεων εργασίας και τοπικού εισοδήματος.  Η διαχείριση της προσφυγικής/μεταναστευτικής  κρίσης είναι μια ευκαιρία για τους εξής λόγους.

• Υπάρχει πολιτική αναγκαιότητα για την διαχείριση της κρίσης αυτής από τις τοπικές κοινωνίες. Ούτε το κράτος, ούτε οι μεγάλες ΜΚΟ δεν μπορούν και δεν πρέπει να αναλάβουν το ζήτημα αυτό. Οι τοπικές κοινωνίες είναι κατά προτεραιότητα αρμόδιες να διαχειρίζονται τα τοπικά ζητήματα. Είναι πλέον σαφές ότι και το προσφυγικό-μεταναστευτικό μετατρέπεται πλέον και σε τοπικό ζήτημα στο βαθμό που οι χώροι συγκέντρωσης έχουν διασπαρθεί εκτός από τα νησιά και στον άξονα Αθήνα – Β. Ελλάδα.
• Υπάρχουν πόροι για το προσφυγικό-μεταναστευτικό που ως σήμερα καταλήγουν είτε σε αναποτελεσματικές κεντρικά σχεδιασμένες κρατικές πολιτικές, είτε σε μεγάλες ΜΚΟ.  Οι τοπικές κοινωνίες μένουν έξω από το παιχνίδι των πόρων, αλλά και των αρμοδιοτήτων/ευθυνών. Πολλές φορές μάλιστα τα προϊόντα που διατίθενται στα hotspot δεν προέρχονται καν από την τοπική παραγωγή.  Αν οι τοπικές κοινωνίες μείνουν έξω από το παιχνίδι, τότε είναι πιθανό να οδηγηθούν στον στείρο αρνητισμό που εγκυμονεί κοινωνική και πολιτική αστάθεια. Έτσι κατασκευάζεται το «αρνητικό κοινωνικό κεφάλαιο» στο βαθμό μάλιστα όπου θα υπερπροβάλλεται  η προσφορά βοήθειας στους αλλοδαπούς, αλλά όχι στους Έλληνες που πραγματικά έχουν και αυτοί μεγάλες ανάγκες.
• Ο κόσμος των συλλόγων μπορεί να προσφέρει ποιοτικότερες και οικονομικότερες υπηρεσίες γιατί ενσωματώνει εθελοντισμό, άρα η κοινωνική ωφέλεια μεγιστοποιείται.

Τοπικές κοινωνικές συμπράξεις

Η κοινωνική αλληλέγγυα οικονομία και η κοινωνική επιχειρηματικότητα διαθέτουν εργαλεία για την ενεργοποίηση του κόσμου των  συλλόγων. Οι τοπικές οργανώσεις παίρνουν την πρωτοβουλία για την συγκρότηση μερική ενσωμάτωση μέσω της απασχόλησης όπου υπάρχουν ανάγκες.

Υπάρχει μεγάλη ανάγκη δημιουργικής ενσωμάτωσης των προσφύγων στον κοινωνικό ιστό, ώστε να ελαχιστοποιηθούν πιθανά προβλήματα που προκύπτουν από συνθήκες που θα μπορούσαν να θεωρηθούν συνθήκες  γκετοποίησης.  Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ενεργοποίηση των πολλών τοπικών ζωντανών κυττάρων της κοινωνίας. Όμως ο κατακερματισμός των μικρών τοπικών φορέων του τρίτου τομέα της οικονομίας, είναι μέγα εμπόδιο για την αποτελεσματικότητα κοινωνικών δράσεων. 

Πρώτη προτεραιότητα λοιπόν είναι η συγκρότηση τοπικών  κοινωνικών συμπράξεων (clusters) σε επίπεδο Δήμου, στην οποία θα συμμετάσχουν τοπικές ενεργές εθελοντικές οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών, κοινωνικές επιχειρήσεις, τοπικοί αγροτικοί συνεταιρισμοί, κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης κλπ.   Το νομικό εργαλείο για τις κοινωνικές συμπράξεις περιγράφονται αναλυτικά στον νέο ν. 4430/16 για την κοινωνική οικονομία.  Σκοπός των συγκεκριμένων κοινωνικών συμπράξεων είναι, είτε η προγραμματική συμφωνία με την τοπική αυτοδιοίκηση, είτε η απευθείας ανάληψη  δράσεων και  χρηματοδοτήσεων από την Ελλάδα ή και το εξωτερικό για την ολοκληρωμένη προσφορά υπηρεσιών και αγαθών υπό το εξής τετράπτυχο:

«Στέγαση, σίτιση, υγεία, εκπαίδευση, ένταξη».

Η λύση είναι η «υιοθεσία» μικρού αριθμού μεταναστών-προσφύγων» από κάθε μικρή τοπική οργάνωση της κοινωνίας πολιτών που ενδιαφέρεται για δημιουργική ένταξη των αλλοδαπών στις τοπικές κοινωνίες, στις τοπικές οικονομικές δραστηριότητες, στην  τοπική κουλτούρα με ομαλό τρόπο. Αν για τους αλλοδαπούς των ανατολικών χωρών της δεκαετίας του 1990 αυτό έγινε άτυπα, το σύγχρονο προσφυγικό-μεταναστευτικό ρεύμα έχει άλλα χαρακτηριστικά και χρειάζεται άλλη αντιμετώπιση, απαιτείται ολοκληρωμένη και δυναμική ενεργοποίηση των τοπικών κοινωνιών.

Στρατηγικός σχεδιασμός 20ετίας

Απαιτείται στρατηγικός σχεδιασμός 20ετίας για την ένταξη τουλάχιστον 25.000 προσφύγων που θα εγκατασταθούν μονίμως στην χώρα ή πιθανότατα και άλλων πολλών, λαμβανομένης της αστάθειας στην Μ. Ανατολή. Αυτό πρέπει να είναι αποτέλεσμα κοινωνικής διαβούλευσης από τα κάτω προς τα πάνω και όχι αντιθέτως, όπως συμβαίνει σήμερα.  Πρωταγωνιστές του διαλόγου αυτού είναι όσοι θα κληθούν να κάνουν την  ένταξη, δηλαδή πρωτίστως οι Δήμοι και οι τοπικές συλλογικότητες (σύλλογοι, όμιλοι πολιτών, κοινωνικοί φορείς κλπ).

Προτάσεις χρηματοδοτούμενων έργων

Τα αρμόδια υπουργεία πρέπει να δράσουν σήμερα στην εξής κατεύθυνση:

Να προκηρυχθεί κοινωφελής εργασία με δυνητικούς δικαιούχους τους φορείς κοιν. Οικονομίας του ν.4430/16 και συμπράττοντες φορείς τους Δήμους για να προσλάβουν εργαζόμενους που θα ασχοληθούν με την ένταξη των μικρού αριθμού μεταναστών-προσφύγων στις τοπικές κοινωνίες (πχ ως 50 άτομα ανά φορέα) στα ζητήματα «Στέγαση, σίτιση, υγεία, εκπαίδευση, ένταξη». Πρόκειται για ένα πρόγραμμα όπου οι τοπικοί φορείς της κοινωνίας πολιτών με την υποστήριξη των Δήμων θα «υιοθετήσουν» μια μικρή ομάδα προσφύγων – μεταναστών για να τους εντάξουν στην κοινωνική ζωή.

Ένας βασικός στόχος του προγράμματος πρέπει να είναι η εργασία των προσφύγων – μεταναστών σε κοινωφελείς δραστηριότητες όπως:

• καθαρισμός δημοσίων χώρων, παραλιών, βιοτόπων, υγροτόπων, δασικών περιοχών
• συγκέντρωση της βιομάζας των δασών
• φροντίδα αγροκτημάτων που θα διαθέσουν οι Δήμοι, το κράτος ή και ιδιώτες και συγκομιδή αγροτικών προϊόντων
• παραγωγή παραδοσιακών χειροτεχνημάτων
• επιχειρηματικότητα διαδικτύου
• διοργάνωση κοινών πολιτιστικών δρώμενων