Γράφει ο Φίλιππος Μιχαλόπουλος
Οικονομολόγος

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ-ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΣΥΜΠΡΑΞΕΙΣ

 Κοινωνική Οικονομία

«Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΩΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ»

Τα τελευταία χρόνια, λόγω και της οικονομικής δυσκολίας που αντιμετωπίζουν οι πολίτες ελέω οικονομικής κρίσης, η Ελλάδα ανακαλύπτει ένα σχετικά καινούριο πρόσωπο της οικονομίας, αυτό της «Κοινωνικής Οικονομίας». Ο πρόσφατος νόμος 4019/2011 για την Κοινωνική Οικονομία και την Κοινωνική Επιχειρηματικότητα, ορίζει ως Κοινωνική Οικονομία το χώρο της οικονομίας που βρίσκεται ανάμεσα στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα της οικονομίας και στον οποίο διεξάγονται οικονομικές δραστηριότητες με κοινωνικούς σκοπούς και στόχους και ασκείται από νομικά πρόσωπα, όπως κοινωνικές επιχειρήσεις, συνεταιρισμούς, ινστιτούτα, σωματεία, ΜΚΟ, ιδρύματα κ.α. Ο λεγόμενος και «Τρίτος Τομέας» της οικονομίας περιλαμβάνει κοινωνικές επιχειρήσεις, οι οποίες παρεμβαίνουν στη βάση της αλληλεγγύης και της συνεργασίας των πολιτών, έτσι ώστε να βοηθήσουν ευπαθείς και ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, διασφαλίζοντας την τοπική ευημερία και την κοινωνική συνοχή. Τι ακριβώς είναι όμως η κοινωνική οικονομία και πώς διαχωρίζεται από τους άλλους δύο τομείς της οικονομίας, δηλαδή την ιδιωτική και τη δημόσια οικονομία;

Σε αντίθεση με τις άλλες δύο οικονομίες που είναι φτιαγμένες από καταναλωτές, η κοινωνική οικονομία είναι φτιαγμένη από πολίτες, έτσι ώστε να καλύπτει τις ανάγκες τους, μέσω ενός δημοκρατικού και δίκαιου καταμερισμού των πόρων. Χαρακτηριστικό της επομένως είναι η δημοκρατική συμμετοχή και η αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών, εξ' ου και η λεγόμενη «Οικονομία της Αλληλεγγύης». Μιλάμε λοιπόν για μια μορφή κοινωνικής οικονομίας προσανατολισμένης στις πρωτοβουλίες εκείνες που αποσκοπούν στην τοπική ανάπτυξη, στην ενσωμάτωση/επανένταξη μακροχρόνια ανέργων στην αγορά εργασίας και στην καταπολέμηση του αποκλεισμού. Επομένως, αντίθετα με την ιδιωτική εμπορευματική οικονομία όπου οι επιχειρήσεις λειτουργούν με βάση το κέρδος και με την δημόσια οικονομία η οποία έχει κυρίως αναδιανεμητικό χαρακτήρα, η κοινωνική οικονομία δεν στοχεύει στην μεγέθυνση των οικονομικών μονάδων, αλλά στις ανάγκες των πολιτών.

Σε αυτή την περίοδο της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης στην οποία ζούμε, ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας είναι πιο σημαντικός από ποτέ, αφού καλύπτει τις ανάγκες της κοινωνίας, που δεν καλύπτονται ούτε από τον δημόσιο (όπως για παράδειγμα η βοήθεια ηλικιωμένων ατόμων, αστέγων, ανέργων, μεταναστών κτλ) ούτε από τον ιδιωτικό τομέα (όπως για παράδειγμα διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες). Βέβαια, η οικονομική κρίση και οι αυξημένες ανάγκες κάποιων πολιτών εξαιτίας αυτής, δεν είναι ο μόνος λόγος της δημιουργίας της κοινωνικής οικονομίας. Είναι και η αλλαγή της νοοτροπίας των πολιτών για ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, συμβάλλοντας στην τοπική ανάπτυξη, στην καταπολέμηση των ανισοτήτων, των διακρίσεων, της φτώχειας, της ανεργίας και τέλος στην ενθάρρυνση της συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας και στην ενεργοποίηση των πολιτών.

Σύμφωνα με την Ε.Ε., η κοινωνική οικονομία περιλαμβάνει συνεταιρισμούς, εταιρείες αλληλοβοήθειας και ενώσεις, αλλά και τοπικές πρωτοβουλίες απασχόλησης που ανταποκρίνονται (με την παροχή υπηρεσιών και προϊόντων) σε κοινωνικές ακάλυπτες ανάγκες. Η ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας, συνδυάζει το πλεονέκτημα τόσο της προσφοράς νέων αγαθών και υπηρεσιών για καλύτερη ποιότητα ζωής, όσο και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας και καταπολέμησης της ανεργίας. Γι’ αυτόν το λόγο τα τελευταία είκοσι περίπου χρόνια, η Ε.Ε. και η Διεθνής κοινότητα δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον στον συγκεκριμένο τομέα.

Στην Ευρώπη, η κοινωνική οικονομία αντιπροσωπεύει περίπου το 10% του συνόλου των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων (δηλαδή περίπου 2 εκατομμύρια εταιρίες) και απασχολούν πάνω από 11 εκατομμύρια αμειβόμενους εργαζομένους που ισοδυναμεί με το 6% του ενεργού πληθυσμού της Ε.Ε. Επομένως, τα μέλη και οι θέσεις εργασίας είναι χιλιάδες σε ευρωπαϊκό επίπεδο και η συμβολή τους στη μείωση της ανεργίας σημαντική, ειδικά σε θέσεις για άτομα με προβλήματα ένταξης στην αγορά εργασίας.

Στην Ελλάδα, δυστυχώς, η κοινωνική οικονομία δεν είναι ακόμα ιδιαίτερα ανεπτυγμένη, καθώς δεν έχει ακόμα εμπεδωθεί η σημασία και το εύρος εφαρμογής της. Οι δυνατότητες, όμως, που ανοίγονται είναι τεράστιες και η τοπική αυτοδιοίκηση οφείλει να γίνει αρωγός σε σχετικές πρωτοβουλίες. Η Κοινωνική Οικονομία μπορεί να αποτελέσει μια ρεαλιστική διέξοδο από την πολύπλευρη αυτή κρίση την οποία ζούμε, με εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί

«ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΣΕ ΕΠΟΧΗ ΚΡΙΣΗΣ»

Το σημαντικό πρόβλημα της μακροχρόνιας ανεργίας που αντιμετωπίζουμε σήμερα στη χώρα, και το οποίο επιδεινώνεται καθημερινά, έχει δημιουργήσει πρόσθετες δυσκολίες πρόσβασης στις ευκαιρίες απασχόλησης και επαγγελματικής δραστηριοποίησης σημαντικών στρωμάτων του πληθυσμού. Ειδικότερα, παρατηρούνται δυσκολίες ένταξης στην παραγωγική δραστηριότητα τόσο των νέων όσο των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, καθώς και των γυναικών, των άστεγων, των μεταναστών κ.α. Πώς μπορεί να αμβλυνθεί άμεσα αυτό το μεγάλο πρόβλημα της ανεργίας; Η απάντηση βρίσκεται στους κοινωνικούς συνεταιρισμούς!

Όπως προαναφέραμε, οι συνεταιρισμοί λειτουργούν δημοκρατικά και τοποθετούν τους ανθρώπους πάνω από το κέρδος. Αυτός είναι και ο λόγος που οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις έχουν αποδειχτεί σημαντικά ανθεκτικές στην οικονομική κρίση. Είναι ένα μοντέλο επιχείρησης που όχι μόνο οδηγεί στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά επίσης στην οικονομική και πολιτική δημοκρατία και στην κοινωνική υπευθυνότητα. Καλύπτουν όλους τους τομείς της αγοράς, τη γεωργική παραγωγή, την κατανάλωση, τις κοινωνικές και οικονομικές υπηρεσίες, τον τομέα ενέργειας και τον τομέα της υγείας. Εξασφαλίζουν την περιφερειακή ανάπτυξη, τις χαμηλότερες τιμές τροφίμων και τη μεγαλύτερη αγοραστική ισχύ.

Στην Ελλάδα, η δημιουργία συνεταιριστικών επιχειρήσεων θα μπορούσε να αποτελέσει ένα βασικό εργαλείο εξόδου από την ταυτόχρονη περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική κρίση. Αυτό διότι ο κύριος στόχος των επιχειρήσεων αυτών είναι οι φθηνές προμήθειες και υπηρεσίες σε κοινωνικά αδύναμες ομάδες του πληθυσμού, ώστε να πέσουν οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών κατά περίπου 50% κάτω του κόστους των συναλλαγών, που ισχύουν στην αγορά. Επίσης, στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι να δημιουργηθούν θέσεις απασχόλησης για μακροχρόνια ανέργους, γυναίκες και νέους. Επομένως, μέσω της κοινωνικής οικονομίας επιτυγχάνονται πιο ανθρώπινες κοινωνικο-οικονομικές σχέσεις, καθώς και ο σεβασμός σε διαχρονικές αξίες όπως είναι ο άνθρωπος, το περιβάλλον και η κοινωνία.

Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν 3 κατηγορίες κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων:[1]

1. οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις «Ένταξης»

2. οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις «Κοινωνικής Φροντίδας»

3. οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις «Συλλογικού & Παραγωγικού Σκοπού».

Η πρώτη αφορά την ένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή των ατόμων που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, όπως άτομα με αναπηρίες, εξαρτημένα ή απεξαρτημένα από ουσίες άτομα, οροθετικοί, φυλακισμένοι ή αποφυλακισμένοι και ανήλικοι παραβάτες. Η δεύτερη αφορά την παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού-προνοιακού χαρακτήρα που απευθύνονται σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, όπως ηλικιωμένοι, παιδιά, άτομα με αναπηρία και άτομα με χρόνιες παθήσεις. Η τρίτη και τελευταία κατηγορία αναφέρεται στην παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών σε τομείς όπως ο πολιτισμός, το περιβάλλον, η οικολογία, η εκπαίδευση, οι παροχές κοινής ωφέλειας, η αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, η διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων κ.ά. που προάγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και της τοπικής ή περιφερειακής ανάπτυξης.

Παγκοσμίως, ο κοινωνικός συνεταιριστικός τομέας έχει κοντά στα 1 δις μέλη σε πάνω από 100 χώρες, απασχολεί πάνω από 100 εκατομμύρια ανθρώπους, ενώ οι 300 μεγαλύτερες συνεταιριστικές επιχειρήσεις παγκοσμίως είχαν έσοδα περίπου 1,6 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2008. Ειδικότερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν 250.000 συνεταιριστικές επιχειρήσεις στις οποίες, συμμετέχουν περίπου 163 εκατομμύρια μέλη και εργάζονται πάνω από 5,4 εκατομμύρια άνθρωποι. Πιο συγκεκριμένα υπάρχουν, 40.000 αγροτικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, που αντιπροσωπεύουν το 50% του συνολικού κύκλου εργασιών και 4000 συνεταιριστικές τράπεζες.[2]

Κοινωνικές Αναπτυξιακές Συμπράξεις

Οι κοινωνικές Αναπτυξιακές Συμπράξεις στοχεύουν στην ενεργοποίηση ευπαθών κοινωνικών ομάδων και ανέργων για να δημιουργήσουν κοινωνικές επιχειρήσεις όπως κοινωνικά παντοπωλεία, εστιατόρια και σχολικά κυλικεία, βοήθεια στο σπίτι, ανάπτυξη βιολογικής γεωργίας, προώθηση τοπικών προϊόντων ή να παρέχουν φθηνές υπηρεσίες σε αδύναμες κοινωνικές ομάδες, ώστε να ανταπεξέλθουν στην ακρίβεια. Παρόλο που οι συμπράξεις αυτές δεν αποτελούν μεγάλα επενδυτικά προγράμματα, ενεργοποιούν την κοινωνία από κάτω προς τα πάνω και έχουν πολλαπλασιαστικά οφέλη. Ποια είναι όμως η δυναμική των κοινωνικών συμπράξεων την περίοδο αυτή που διανύουμε;

Οι συμπράξεις αυτές μπορούν να μειώσουν το κόστος των κοινωφελών υπηρεσιών κατά 50%, και να δημιουργήσουν τοπική απασχόληση εκεί που το κράτος και η αγορά αδυνατούν. Η μείωση του κόστους συναλλαγών και του εργατικού κόστους είναι ακριβώς το κλειδί για να γίνουν βιώσιμες κοινωνικές και κοινωφελείς υπηρεσίες, που σήμερα αποδυναμώνονται και είναι αναγκασμένο να καταργήσει το κράτος λόγω της δημοσιονομικής πίεσης του χρέους. Η εξοικονόμηση αυτή του 50% του λειτουργικού κόστους, που προέρχεται από τη μείωση του διαχειριστικού κόστους λόγω της εθελοντικής προσφοράς, εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα υπηρεσιών εκεί που, με τις συνθήκες της κρατικής λειτουργίας, δεν υπάρχει άλλη διέξοδος παρά να καταργηθούν.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

O τρίτος τομέας της οικονομίας αποτελεί μια ελπίδα για την αντιμετώπιση προβλημάτων που προέκυψαν από την παγκόσμια οικονομική κρίση. Η Ευρωπαϊκή πρακτική αποδεικνύει πως οι κοινωνικές επιχειρήσεις δίνουν λύσεις στις κοινωνικές και άλλες ανάγκες, σε τοπική και εθνική κλίμακα, που δεν καλύπτονται από το κράτος ή την αγορά. Παράλληλα, σε μια περίοδο κρίσης στην αγορά εργασίας, όπως αυτή που βιώνουμε σήμερα, ο τρίτος τομέας αποτελεί μια δυνητική πηγή απασχόλησης, ιδιαίτερα για τα άτομα που βρίσκονται ή κινδυνεύουν από κοινωνικό και εργασιακό αποκλεισμό. Πρόκειται, λοιπόν, και για ένα εργαλείο που θα στηρίξει σημαντικά την απασχόληση και που θα συμβάλλει στην οικοδόμηση νέων σχέσεων εμπιστοσύνης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, προκειμένου να αναλάβουν νέες επενδυτικές πρωτοβουλίες.

Πολλές φορές, οι ευκαιρίες χρήσης των ευεργετικών νομοθετικών διατάξεων για να προσφερθεί κάτι χρήσιμο στο κοινωνικό σύνολο εξαρτώνται από εμάς τους ίδιους. Κι όμως, εμείς οι ίδιοι είναι που αφήνουμε αυτές τις ευκαιρίες ανεκμετάλλευτες..